Latest News Archive

Please select Category, Year, and then Month to display items

COVID-19 and the intersectional nature of citizenship in South Africa

25 May 2020 | Story Keamogetswe Juries, Dimakatšo Veronica Masenya, Mamokoena Mokoena, and Joy Owen | Photo Photo by Magda Ehlers from Pexels

At the start of our democracy, four years into her existence, President Mbeki offered a new hopeful vision that was inclusive of our African compatriots to the north. In her rebirth, South Africa masqueraded as the land of milk and honey; a land to which the destitute, hopeless, and impoverished citizens of the rest of Africa would flee as they escaped hunger, failed states, failing healthcare systems, and certain death in the countries of their birth. In response, we treated our African neighbours variably, but most notably (and newsworthy) as pariahs of the South African state and its citizens. In short, we treated them as outsiders, akin to waste, to be erased from the South African psyche and landscape.

Yet, these African others have a history that is mired in the depths of our South African soil – they have been digging into the richness of our land, excavating diamonds, gold, and copper for decades. Mozambican. Basotho. Zimbabwean. Since the late 1970s and 1980s, Congolese, predominantly from the Democratic Republic of the Congo, first arrived in South Africa as highly educated professionals – doctors, dentists, mathematicians, and lecturers – and were employed by the South African state; then as entrepreneurs, educated refugees, and working-class asylum seekers. Soon other Africans arrived from Nigeria, Cameroon, Ghana, Liberia, Senegal, and Somalia. So too, our South Asian compatriots from Bangladesh, India, and Pakistan.

If we are to believe headline reports over the past 15 years, acceptance of those African migrants living in South African townships has been predominantly negative, with widespread xenophobic attacks against particularly working-class black African ‘foreigners’. They have been maimed, killed, and robbed of their dignity in various ways, because their citizenship was not secured within the foothills of South African soil. They have been harangued, harassed, and brutalised, because they could not speak a South African language (or so we are led to believe); they have been questioned, humiliated, and shot at by police in random raids or random searches in the streets of Johannesburg. They have been harassed in hair salons and threatened with kidnapping; they have been thrown from moving trains, necklaced and killed in Bloemfontein, Masiphumelele, Bellville, Pretoria, Philippi, Katlehong and elsewhere in South Africa. The horror of these events, these experiences, should lead to outcries. Provide a moment of pause. And yet, they have not.

Some commentators argue that the violence meted out against our African brothers and sisters is indicative of a violent South Africa. Xenophobia is thus subsumed under the aberrant reality of a violent South African population, as embodied and expressed through a virulent, oppressive, and toxic hyper-masculinity. To subsume xenophobic or Afrophobic violence in this way ironically captures African nationals as part of the contemporary South African story, enmeshed within our collective present of high unemployment, and continuing racial, gendered, and deep social inequalities. However, we are not encouraged to perceive this subtlety and nuance. Rather, prior to the arrival of COVID-19 in South Africa, xenophobia were commonplace on the streets, in taxis, in supermarkets, in Home Affairs offices, at schools, at universities, at local clinics, in townships, and in barbershops; if not in deed, then in thought and in word. The psychological distancing created by the word makwerekwere – a reference to African migrants among us – still stings.

Yet other stories exist too. For example, as xenophobia made headlines in South Africa in 2008, residents in Makhanda (then Grahamstown) protected immigrant spaza-shop owners. Women, in particular, discouraged looting of spaza shops, arguing – as elsewhere in South African lokshins – that foreing nationals fed the hungry and protected the destitute from complete and utter ruin. They allowed umama to purchase essentials such as maize meal, oil, sugar, and tea on credit. Child-headed households, old-age pensioners, and other destitute households were also assisted.

Some residents begrudgingly commented that ‘these foreigners’ worked together, combining their money and buying in bulk. By buying in bulk, they were able to purchase more products, and offer these to consumers at lower prices than their South African counterparts. The land of milk and honey had become competitive, and rather than respond to competition proactively by creating solidarity networks among themselves, many South African spaza shop owners fell into ruin.

As government’s plans for its citizens are shared during COVID-19, the silence on serving the needs of the African migrant population is deafening. Small business owners, students, barbers, cooks, hairstylists, car park attendants, pastors, traders, and entrepreneurs – they too are affected, with no recourse to government’s coffers as non-citizens. As non-citizens, government does not perceive them as bona fide beneficiaries of the state; their assumed rootlessness and statelessness leave them in a precarious quagmire, reliant on handouts from local South African and other diasporic organisations. Yet, their labour too contributes to the ticking over of South Africa’s economy. Just like you and me, they purchase food in supermarkets or vegetables from hawkers on the street; they pay taxi fares, pay university fees (much higher than South Africans), need medical care and attention, participate in illicit undertakings, fall in love, marry, live and die. More pertinently, in the time of COVID-19, they – like South Africans – also shared what they have and more with South Africans in need.

Educational migrants

From the suspension of academic activities to the total shutdown of the country, little has been noted about the experiences of African educational migrants. The suspension of academic activities on 16 March led to the closure of South African universities in an attempt to limit movement and gatherings on campuses. This reality forced students to head home. Those educational migrants who could not return home for various reasons, were accommodated by certain higher education institutions and remain in lockdown on campuses, separated from immediate family and the familiarity of ‘home’. These are anxious times.

Stop for a moment and conjure up the feelings, smells, experiences, and attachments related to home. Imagine the smile of your grandmother, the sound of your siblings’ laughter, the earthy, homely smell of your mother’s cooking; the heat of the day, the shade sought under the tree in the backyard, gossiping with favourite cousins, your grandmother, or aunt. Get lost in the stoicism of your father, and the familiar sounds of home. The sound of padded feet moving down the passage; the click of the kettle as it boils water for the day’s morning beverage. The radio or TV tuned in to the news. All of this and more provide the backdrop of familiarity, comfort, and casual belonging, ‘back home’. All of this, gone with the stroke of an ordinary ballpoint pen held by the hand of President Ramaphosa, ratifying the closure of South Africa’s borders. Gone.

Access to medical care and attention

Hard lockdown rules, including physical distancing, curtailed movement via taxis within provinces, no interprovincial travel, and a ban on street vendors and entrepreneurs limited the movement of vectors of transmission – human beings – irrespective of nationality, race, gender, age, and profession. An early attempt at curtailing movement included the closure of South Africa’s borders, which left numerous circular and economic migrants from Zimbabwe, Malawi, and Mozambique in limbo. Provision was made for African migrants whose visas expired before or during lockdown. However, asylum seekers whose request for asylum has been denied, as well as undocumented migrants, have not been provided for.

On 15 April 2020, the Centre for Human Rights and the Centre for Applied Legal Studies issued a plea to government to ensure the inclusion of African migrants in updated frameworks for healthcare during COVID-19. This plea was not without reason. Research shows that undocumented and legal migrants have met with disdain from various medical personnel when seeking urgent medical care in South Africa. Yet, the nature of the virus knows no borders. It doesn’t check your legality or illegality, nor does it ask to see your bar-coded South African identification document or identity card.

The situation we find ourselves in demands that every individual resident in South Africa be screened, tested for, and treated for COVID-19. There is no room for medical discrimination, as the efforts to curb the exponential increase in the infection rate could be nullified by this act. The vulnerable among us, irrespective of nationality, should be assisted with the promise of amnesty from prosecution and persecution. The failure to include African migrants, however categorised, threatens every other individual in her environment; and as the virus is non-discriminatory, it behoves South Africans to follow suit.

At death’s door

The government gazette dated 2 April 2020 prohibits all forms of social gatherings, with the exception of funerals. As per the rules, the number of mourners attending a funeral or cremation service should not exceed fifty. A permit for attending funerals or cremation services is obtained from the nearest magistrate’s office or police station. The applicant must produce documents such as the death certificate, and in cases where the death certificate has not yet been issued, a sworn affidavit must be submitted. The regulation further stipulates those who are eligible to attend funeral or cremation services. Relatedness to the deceased is defined as ‘close’ and is measured by blood, marriage, and/or caregiving bonds/responsibility.

These strict measures are meant to safeguard and protect the living from infection with COVID-19. As President Ramaphosa said, “we have decided to take the urgent and drastic measures to manage the disease, to protect the people of our country, and reduce the impact of the virus on our society and on our economy”, when addressing the nation on 15 March 2020.

The reference to ‘people of our country’ highlights the elephant in the room – who are the people of our country? Is the reference specific to those born in South Africa, and who thus enjoy citizenship? Or is it inclusive of migrants from the African continent, however defined? If the President’s protection extends to include migrants, how will migrant deaths be managed? The closure of our international borders have scuppered attempts to repatriate the mortal remains of the deceased; and as fears rise that COVID-19 can still be spread by the dead, will the body of an African migrant be buried or cremated in South Africa? Health authorities advised that cremation is the best method for dealing with a COVID-19 death. Yet, in the African context, cremation is complicated as it opposes certain belief systems. Further, mortuary facilities in South Africa are scarce and hardly able to respond to the potential need created by South African deaths, whether from COVID-19 or something else. Given this context, will African migrants finally be treated with dignity and respect in death?

Not every black African migrant crossing into South Africa is illegal or disempowered. There are middle-class nurses, dentists, doctors, university professors, mechanical engineers, businessmen, and researchers. However, they are not newsworthy, as their class status often removes them from physically violent persecution in local townships. In this extended COVID-19 moment, race and class are interlinked, as during segregation and apartheid in South Africa. So is nationality, gender, and health status. Depending on the social configuration of your identity, further confirmed by the national documents you carry, your chance of surviving COVID-19 in South Africa waxes or wanes. Your access to healthcare, to state assistance in the form of food aid or a social grant, depends on your citizenship status; and your health and/or death is mediated through your predefined status, inclusive of your citizenship.

The South African government will have numerous obstacles to remedy the further devastation and destitution of its citizens. We hope that the idea and characterisation of South African citizens will be inclusive of our African brothers, our African sisters, and their children. Born in South Africa, these South African children have a right to safety and security, healthcare, food, and education. Their parents too.

In the next few weeks and months, as we move through various stages of lockdown, we should not erase ‘other Africans’ in our midst. Our humanity and our collective health are intimately interwoven with the healthy existence and humanity of others – whether South African or other African – resident in South Africa. The disease does not discriminate. Neither should we. As James Baldwin said, “Where all human connections are distrusted, the human being is very quickly lost”. And as we as South Africans often say, ‘I am because you are’. Umuntu ngumuntu ngabantu.

News Archive

DF Malherbe-lesing deur Prof Jakes Gerwel

2004-05-26

“Eindes, eindigheid, einders” Gedagtes by NP van Wyk Louw en Karel Schoeman

DF Malherbe-lesing aan die Universiteit van die Vrystaat, Bloemfontein, Woensdag 19 Mei 2004 deur Prof Jakes Gerwel.

Prof Jakes Gerwel bekende Afrikaanse skrywer en bekroonde akademikus se toepraak:

Meneer die Rektor, meneer die Dekaan, professor van Coller. Die uitnodiging om die DF Malherbe-gedenklesing te lewer is ‘n groot voorreg.

Ek het baie jare gelede ‘n proefskrif gedoen waarin verbande tussen apekte van die Afrikaanse letterkunde en die ontwikkeling van “kleurverhoudinge” in die Suid-Afrikaanse samelewing ondersoek is. Dit was vir ‘n literaartuursosioloog wat daarop gesteld was om nie die letterkundige teks tot ‘n eenvoudige inhoudelike dokument te reduseer nie ‘n verligting om DF Malherbe se romans vir ontleding beskikbaar te hê.

Voordat daar by Malherbe uitgekom is in daardie ondersoek, was dit vroeëre skrywers soos Jan Louis Cachet, CP Hoogenhout, JHH de Waal, Gideon von Willigh, Melt J Brink en die die bydraeleweraars tot “Ons Klyntji” wat aan bod was. Dit was eenvoudig ‘n vreugde, ‘n ambagsman se vreugde, om onmiddellik daarna met Malherbe te kon werk: teenoor die amper kru direkte aflees van aangebode boodskappe in daardie vroeëre werke, die meer verwikkelde ontleding van konsepsiegewing deur karakterhantering, ruimtelike voorstellings, intrigerol van karakters en ander struktuurmiddels.

As ek self daardie proefskrif moes beoordeel sou dit die gedeeltes oor Malherbe se romans wees wat ek die hoogste sou aanslaan. Vir my was dit in elk geval die gedeelte wat ek die meeste geniet het, as mens van genieting by proefskrif skryf kan praat. Die beeld van gekleurdes in daardie romans is weliswaar patroniserend en dié van te kortskietende wesens; maar die ver-beelding daarvan is intiem in die saamstel van sinne en paragrawe, die interaksie tussen karakters, en veral die samespel tussen karakters en agtergrond geweef. Daardie lees-ontdekking van hoe die landelik-feodale verhoudingspatrone van intimiteit en afstand in die struktuur van die romans ingebed is het my altyd bybgebly en die bestudering van Malherbe een van my beroepshoogtepunte gemaak.

Dankie dat ek op hierdie ompad wyse daaraan erkenning kan gee.

Dames en here, een van die konvensies rondom openbare lesings, naamlik dat mens vroegtydig ‘n titel daarvoor moet hê, kan dalk aanleiding daartoe wees dat ek u mislei het met wat om vanaand van hierdie lesing te verwag. In my eie skryfpogings vir sulke voordragte het ek Van Wyk Louw se vers, “slotreëls is altyd sleutels meer as slotte”, nog altyd baie akkuraat gevind; dis eers met die slotreël van ‘n referaat dat ek die sleutel kry tot wat ek dink ek gesê het, of probeer sê het, en ‘n titel kan prakseer.

Die vroeg-aangegewe titel “Eindes, eindigheid, einders – gedagtes na aanleiding van NP van Wyk Louw en Karel Schoeman” is nie ‘n belofte van ‘n vergelykende eksegese van die twee skrywers nie. Van Wyk Louw en Schoeman is wel die twee Afrikaanse skrywers wat ek die gereeldste herlees en as bronne herbesoek, maar u is vanaand nog ‘n close reading gespaar.

As daar één onderwerp is wat my redelik deurlopend aan die dink hou, is dit oor hoe, tot watter mate en om watter redes Afrikaans, of presieser ‘n leefruimte waarin Afrikaans belangrik en van belang is, in die veranderde en veranderende omstandighede van ons land en wêreld sal bly voortbestaan en groei. En nie net in tel- en meetbare terme nie, maar veral ook in die gehalte van daardie leefruimte. Die afloop en einde van die ou Suid-Afrika, om nou maar daardie snelskrif-beskrywing te gebruik, het implikasies vir die toekomsgehalte van die Afrikaanse leefwêreld, meer en meer diepgaande as vir dié van enige ander ander taal in die land, vermoed ek.

Dis dan dáár rondom, dié voorgestelde mymering oor eindes, eindigheid en einders; en Van Wyl Louw en Schoeman het elkeen wel iets aan te bied oor die onderwerp.

Karel Schoeman se romans is altyd verhale van eindes - sluimerende of naderende eindes, eindes wat bereik word, eindes wat immer te wete is selfs in beginne en aanvange. In ‘n hele aantal van sy romans word die einde van ‘n era in, of gedeelte van, die Afrikaanse leefwêreld voorspellend uitgebeeld, maar die bewustheid van eindigheid is in ieder geval tasbaar aanwesig in al sy werke.

In sy outobiografiese werke is hy nog meer uitdruklik. In een van sy Ierse dagboeke uit 1962 voorspel hy die onafwendbaarheid van einde: “Slegs nou dat ek van uit Ierland terugkyk na Suid-Afrika kan ek hierdie feite goed waardeer. Hoe maklik en grasieus is die lewe van Blankes in Suid-Afrika, met geen skottelgoed, skropborsels, pikke of grawe op die toneel nie. Dit lyk so mooi en helder soos die lewe van die ou herehuise hier in Ierland wat nou verlore gaan te midde van hulle bome of platgeslaan is… Ons lewe is net so statig en net so trots, en dit sal op dieselfde wyse vergaan, want dit is op dieselfde onreg gegrondves… Dit sal ook puin word.”

En hy verduidelik die andersinds vreemde titel van sy onlangse outobiografie, Die laaste Afrikaanse boek, met verwysing na ‘n einde wat nou wel aangebreek het: “Die skryf (van die boek) was vir my ‘n persoonlike onderneming, maar namate die werk vorder, moes ek besef dat dit tewens op onbedoelde wyse uitgegroei het tot rekord van die einde van ‘n era in die geskiedenis van die Afrikaanse taal en kultuur waarvan ek self ‘n produk is en waarvan ek tans ‘n oorlewende en getuie uitmaak.”

Die finale aanbreek van ‘n einde is ook die onmiskenbare en oorheersende teken waarin die Stemme-reeks, die romans waarmee Schoeman sy romanoeuvre tot ‘n einde bring, staan. Die laaste Afrikaanse boek as titel is ‘n sinspeling, ‘n voorspelling, dat daar na hierdie einde nie veel meer te verwagte is nie, altans nie op die wyse en die styl soos voorheen nie.

Van Wyk Louw se kritiese oeuvre het soos dié van weinig ander gedurigdeur oor Afrikaans en sy toekoms gehandel, maar met die nederige wete dat “ons kan leef in oorpeinsing van wat ons ervaar op die twee gebiede wat ál is wat ons toegelaat word om te ken: die verlede en die hede.”

“Oor wát ons taal sal word, of oor wat ván hom sal word,” het hy in dié opstel uit 1959 geskryf, “kan ons dus nie praat nie – behalwe met hartstogtelike verlange.”

In daardie selfde opstel het hy gevra: “Hoe kan mens die verskynsel ‘Afrikaans’ sien?”, en geantwoord: “Op verskeie maniere.”

Hoe kan mens nóú, hier aan die begin van die een-en-twintigste eeu en tien jaar na die onderhandelde politieke omwenteling in Suid-Afrika, die verskynsel Afrikaans sien? Daardie politieke omwenteling het, moet mens onthou, onder andere ‘n paar eeue van blanke oorheersing, en meer ter sake ‘n halfeeu van Afrikaner-oorheersing, tot ‘n einde gebring. Die groei en verfyning van Afrikaans was intiem verbonde aan die politieke posisie van Afrikaners; hoe kyk mens nou na Afrikaans in die radikaal veranderde omstandighede?

As ek deur Van Wyk Louw se ryk en diep opstelle lees, val die beperkte inhoud van die “ons” om wie se onthalwe en met wie hy dikwels praat my op. Hy is nie onbewus van daardie beperktheid nie, spreek dit dikwels aan en waarsku teen die gevare daarvan, maar dit bly kerndeel van hoe hy “die verskynsel ‘Afrikaans’ sien.”

Aan die anderkant: in een van sy vroeë opstelle, Die idee van groot kuns (November 1938), waarsku hy dat onder bepaalde omstandighede “ons in alle eerlikheid ons stryd om die behoud van ons taal (behoort te) staak as ‘n gevaarlike partikularisme, (wat) die Afrikaanse mens in sy geestelike ontwikkeling knel”. Die bepaalde omstandighede is nie onmiddellik relevant vir hierdie gesprek nie; wat belangrik is, is sy herkenning van die moontlikheid van so ‘n “gevaarlike partikularisme” wat by eerlike oorweging die staking van die stryd om behoud van die taal mag noodsaak. Dis ‘n Van Wyk Louw tema, terloops aangeroer en radikaal in sy implikasies, wat miskien nooit genoegsaam opgevolg is nie.

Is daar die moontlikheid dat ons nou binne die konteks van ‘n inklusiewe nasieboupoging in ‘n demokratiese, nie-rassige grondwetlike staat die punt bereik het waar ‘n aandrang op of blote sorg om die behoud en groei van Afrikaans so ‘n “gevaarlike partikularisme” geraak het of mag raak? En dus dat die pogings om die behoud van die taal nou in alle eerlikheid gestaak behoort te word?

Ek wil, gedeeltelik in antwoord op dié vraag, argumenteer dat daar belangrike oorwegings vir die gehele samelewing is vir die bevordering van Afrikaans, of Afrikaanssprekendheid. En gepaard daarmee, dat daardie Afrikaanssprekendheid die inhoud van sy “ons” radikaal moet herdefinieër om insluitend in sy breedste te wees.

In daardie 1959 essay waarna vroeër verwys is het Van Wyk Louw oor uitdagings en moontlikhede vir die taal gepraat; en binne die filosfering gesê: “Ons moet praktiese oplossings vind”. Ek wil vervolgens ‘n paar gedagtes met dié gehoor deel en toets, gedagtes oor uitgangspunte en oor praktiese stappe. Ek het hierdie voorlopige gedagtes met ‘n paar ander mense gedeel en hulle is dus nie heeltemal vars van die pers nie.

Ek wil begin deur te argumenteer dat dit om verskeie redes tot die voordeel van die hele Suid-Afrikaanse samelewing is dat Afrikaans bly voortbestaan, groei en presteer nie net as spreektaal nie maar veral ook as taal van sogenaamde hoër uitdrukkingsfunksies.

Volgehoue groei en lewenskragtigheid in Afrikaans is 'n uiters belangrike komponent in die stukrag agter veeltaligheid, wat een van die grondwaardes in ons grondwetlike en samelewingsvisie is. Misluk Afrikaans en gaan die taal agteruit, word die taaldimensie van sosiale verskeidenheid ernstig ondermyn; en terugskram oor enige aspek van ons diversiteitstrewe is ongesond vir die soort demokrasie en samelewing wat ons hier probeer vestig.

Nasionale versoening en nasiebou is sleutelkenmerke van die Suid-Afrikaanse nasionale prestasie en strewe. Die gesondheid van die Afrikaanse taal en leefwêreld is, gegewe die politieke geskiedenis van die taal, 'n belangrike indeks van hoe goed dit gaan met die interne versoendheid van die Suid-Afrikaanse nasie.

Die gesondheid van Afrikaans is egter nie net 'n gevolg van hoe die taal en sy leefwêreld vanuit owerheidsweë en deur ander behandel en benader word nie; dié gesondheid word ewe belangrik bepaal deur hoe die sprekers en gebruikers van die taal hulself handhaaf as deelnemers aan die onderliggende waardestelsel en definiërende praktyke van die nuwe Suid-Afrika soos beoog in en deur ons Grondwet.

Nie-rassigheid is een van die sleutelwaardes waardeur die nuwe Suid-Afrika onderskei word van die vorige politieke en samelewingsbestel.

Alhoewel vryheid van assosiasie, een van die bepalings in ons handves van regte, sekerlik ook insluit mense se reg om in bepaalde groepsverband te assosieer solank dit nie ander se regte skend nie, bly dinamiese nie-rassigheid die toetssteen om te oordeel oor aanpassing by die gees van die nuwe Suid-Afrika.

Die vraag is in hoe 'n mate die breë wêreld van Afrikaanssprekendheid daardie gees van nie-rassigheid en inklusiwiteit aangeneem het en in praktyk uitleef en dinamies nastreef.

'n Onvermoë van Afrikaanssprekendheid om die veelrassige en multi-kulturele aard van sy sprekerskorps te ontgin, weerspieël en dinamies uit te leef, dien nóg die saak van Afrikaanssprekendheid op die lang termyn, nóg die breër Suid-Afrikaanse samelewing in die pogings om 'n standhoudende nasionale eenheid rondom ons verskeidenheid te bou.

Solank Afrikaanssprekendheid homself in sy dominante uitdrukkingsvorme uitleef as 'n hoofsaaklik "wit onderneming", word sy kanse om 'n plek in die sentrum van die nuwe Suid-Afrika in te neem, ernstig ondermyn en selfs op die lange duur heeltemal vernietig.

'n Indringende en doelgerigte herorïentasie tot inklusiwiteit sal die taal en sy leefwêreld posisioneer as 'n progressiewe en vooruitstrewende krag in Suid-Afrika. So 'n benadering sal die nie-rassigheidstrewe beklemtoon en illustreer, sal die beeld van gedurig na 'n beter lewe in die verlede hunker die nek inslaan, sal as 'n baie sterker aantrekkingskrag dien vir nie-wit sprekers en jong sprekers van alle kleure en kan as dinamiese voorbeeld en inspirasie vir die res van 'n nog te veel ras-bewuste samelewing dien.

Afrikaanssprekendheid is uiteindelik op homself - sy sprekers en instellings - aangewese om vir sy heil om te sien.

Die voorstelling van 'n Suid-Afrikaanse owerheid wat intens vyandiggesind teenoor Afrikaanssprekendheid is, is erg oordrewe. Trouens, daar is 'n merkwaardige gebrek aan antagonisme teenoor 'n taal wie se sentrale rol in die bedryf van apartheid nie ontken kan word nie. Daar is heelwat ruimte geskep of gelaat vir Afrikaanssprekendheid om voort te bestaan en te groei.

Wat wel waar skyn te wees, is die (verstaanbare) gebrek aan aktiewe pogings van die owerheid en andere om Afrikaanssprekendheid te bevorder. Daar is (veelal) op die beste 'n laissez-faire houding en aan die ander kant 'n sentiment wat nie werklik sal omgee as Afrikaanssprekendheid geleidelik ook maar die gees gee nie.

'n Houding of ingesteldheid wat redelik algemeen teengekom word (nie noodwendig amptelik in owerheidskringe nie maar dwarsdeur nie-Afrikaanssprekende geledere), is dié dat Afrikaanssprekendheid histories so gekondisioneer is dat dit amper onlosmaaklik saamhang met politieke, sosiale en kulturele konserwatiwisme en selfs agterlikheid.

Om daadwerklik om te sien na die plek en toekoms van Afrikaanssprekendheid in die nuwe Suid-Afrika moet in dié omstandighede die primêre verantwoordelikheid van Afrikaanse instellings wees.

Die vraag is weer: watter instellings doen dit tans op 'n wyse wat aanpas en inpas by die nuwe Suid-Afrikaanse omstandighede? Of: watter instellings is daar wat dit kan doen?

Daar is op die oomblik geen kragtige nasionale instansie of instelling wat Afrikaanssprekendheid sistematies bevorder oor alle terreine EN dit op 'n doelbewuste en beginsel-gegronde wyse nie-rassig doen nie. So 'n moontlike instelling moet geïdentifiseer word en daar moet in onderhandeling getree word om dit toepaslik te omvorm.

Die "nuwe" Afrikaanse groepe het feitlik sonder uitsondering nie daarin geslaag om nie-rassig nuut Suid-Afrikaans te wees nie, maar daar is wel ouer gevestigde organisasies met infrastruktuur en missies wat met die nodige omvorming so ‘n rol kon speel.

Die voorstel waarmee ek worstel is dat so ‘n instelling geïdentifiseer word en dan deur 'n gepaste groep Afrikaanssprekendes genader word om in onderhandeling te tree oor 'n grondige omvorming van die organisasie tot 'n werklike, tasbare, toonbare nie-rassige platform vir die groei en bevordering van Afrikaanssprekendheid as iets navolgenswaardig in die nuwe Suid-Afrika.

Om suksesvol te wees as 'n nie-rassige poging moet die gesprek met dié organisasie oor "'n onderhandelde rewolusie" gaan en nie gemik wees op "broederlike skikkinkies" nie.

Dit behoort vir almal duidelik te wees dat Afrikaansstrydende, -bevorderende en -bedrywende inisiatiewe oor die algemeen nog nie die grootskaalse inkoop van swart (inklusief bedoel) Afrikaanssprekers kon verkry nie.

Die konsep 'onderhandelde rewolusie' ontleen idiomaties aan die aard van ons verbeeldingryke en -aangrypende politieke verandering in die periode 1990-1994 en daarna. Daar was in daardie politieke oorgang die implisiete aanvaarding dat alle ander sektore van ons samelewing daardie rewolusionêr-vreedsame onderhandelingsmodel sou volg om ons maatskappy nie net polities maar ook sosiaal, kultureel en ekonomies te omvorm tot een van nie-rassigheid, gelykheid, menswaardigheid en vryheid.

Wat mense ookal van F W de Klerk wil sê, daar kan nie daarvan weggeneem word dat hy die onderhandelingstafel geheel en al, dus rewolusionêr, oopgestel het nie. Daardeur het hy die basis gelê vir die deelname van die verteenwoordigers van die swart bevolking en ander progressiewes om deel te neem aan die onderhandelingsproses. Dieselfde basis en uitgangspunt moet vir hierdie voorgestelde onderhandeling gesoek word.

Wat beteken dit in hierdie konteks om 'rewolusionêr te onderhandel'?

Die onderhandelingsgroep moet in konkreet-sigbare terme en in samelewingsperspektief uitdruklik en sonder enige twyfel nie-rassig en progressief wees. Die onderhandelingsagenda moet insgelyks ingrypend-veranderingsgesind wees.

Gevestigde Afrikaanse organisasies het dikwels 'n geskiedenis van pogings tot 'akkommodering' en 'ko-optasie' van anders-denkendes en 'ander-kleuriges'. Enige sweem van 'n voortsetting van daardie neiging sal die poging van meet af aan grondig kelder.

Die span wat die inisiatief dryf moet dus geen twyfel laat oor watter samelewingsagenda gevolg word nie.
Waaroor en op welke wyse onderhandel mens dan?

Die onderhandeling moet uitdruklik gemik wees op transformasie-aspekte. Die bevordering van Afrikaans, maar met inagneming en in die konteks van die nuwe Suid-Afrikaanse omstandighede en imperatiewe, moet vooropstaan in die onderhandelinge.

Aan die einde van die onderhandelinge moet die betrokke instelling voortkom as 'n lewenskragtige, goed-befonsde, wel-bestuurde organisasie wat die vaandeldraer is van 'n nuwe, aktief nie-rassige, progressiewe Afrikaanssprekendheid wat sal omsien na die groei van die taal en taal-leefwêreld.

Meneer die dekaan, ek is bewus van die stylbreuk tussen die meer literêr-besinnende aanhef van die lesing en hierdie laaste organisatories-praktiese gedeelte. Ek het die growwe styl-sonde gepleeg met Van Wyk Louw se woorde in gedagte: “So teoreties? Nee: ons moet praktiese oplossings vind om albei erfenisse van Afrikaans te bewaar.”

Mens sal nie noodwendig vandag daardie twee erfenisse presies definieër soos wat Van Wyk Louw toe in gedagte gehad het nie en, soos reeds aangedui, die inhoud van die “ons” sal nou ook ingrypend anders daar uitsien. Die grondgedagtes van insluiting en vernuwing, en die vermaning dat daar praktiese maniere gevind moet word om daaraan inhoud te gee, bly egter so geldig soos altyd.

Van Wyk Louw praat in daardie selfde opstel daarvan dat “Afrikaans in staat geword het om hierdie nuwe land uit te sê.” En dis vandag waarskynlik ook weer die groot uitdaging, om weë te vind om hierdie nuwe land uit te sê en daardie weë te soek en verken op wyses wat nie grens aan ‘n gevaarlike partikularisme wat die Afrikaanse mens in sy geestelike ontwikkeling sal knel nie.

As Afrikaans en Afrikaanssprekendheid nie tot daardie ruimer bestaan in staat is nie, moet mens dan maar in alle eerlikheid oorweeg om “die stryd om die behoud van die taal te staak”.

Hopelik is die verskynsel Afrikaanssprekendheid nog ver van daardie punt, is die laaste Afrikaanse boek lank nog nie geskryf nie en is die een einde, hoe ingrypend ookal, ‘n opening op verdere einders.

Back

Economic and Management Sciences

Education

Health Sciences

The Humanities

Law

Natural and Agricultural Sciences

Theology and Religion

Open Distance Learning

Business School

We use cookies to make interactions with our websites and services easy and meaningful. To better understand how they are used, read more about the UFS cookie policy. By continuing to use this site you are giving us your consent to do this.

Accept