Latest News Archive

Please select Category, Year, and then Month to display items
Previous Archive
05 September 2019 | Story Rulanzen Martin | Photo Early B Music and Simple Stories


 

 

“I have a voice.” | “Ke na le lentsoe.” | “Ek het ‘n stem.” | “Nginezwi."


See programme for more detail

Join in the festivities by listening to the live broadcast of the Mokete on KovsieFM and catching it live on http://livestream.ufs.ac.za




 


In support of its commitment to promoting a multilingual, multicultural environment for staff, students, and other stakeholders, the University of the Free State hosted the first Kovsies Multilingual Mokete on the Bloemfontein Campus today.

“The Mokete served as an institutional initiative aimed at promoting a coordinated and inclusive celebration of the regional languages and cultures included in the UFS Language Policy. The university wants everybody to feel that they belong, and that they can be proud of their culture and language. We also want them to know that every person counts; that everyone has a voice and that they can contribute to building a culture which inspires excellence,” says Dr Engela van Staden, Vice-Rector: Academic and Chairperson of the UFS Language Committee.

#IHaveAVoice #KeNaLeLenstoe #EkHetnStem #Nginezwi Early B


During the festival, staff and students from all three UFS campuses participating expressed this celebration in the form of visual arts, poetry, storytelling, drama, music, and song in the dominant languages spoken at the UFS, which is English, Afrikaans, Sesotho, isiZulu, and South African Sign Language.

For the duration of the Mokete, the Red Square in front of the Main Building, was renamed  the ‘Mokete Square’. The Scaena Theatre will play host to a visual-arts exhibition, a drama production called Dogg's Hamlet, as well as a screening of The Visitor.

 Well-known performers Early B (pictured) and Simple Stories,(pictured at below) entertained the crowd as the closing acts on the Mokete Main Stage. The student choirs from our South and Qwaqwa Campuses also performed.

There was multicultural food stalls which sold typical cultural cuisine, from sheep’s head and bunny chow to koeksisters.

The KovsieGear stall, sold Multilingual Mokete-branded merchandise, inlcuding a special ‘doek’ to commemorate the Mokete.

According to Dr Van Staden, the UFS is committed to creating a multilingual environment and hopes to make the Kovsies Multilingual Mokete an annual event which will rotate between the three campuses. “We are proud to host an event of this nature and believe that it will be one of the flagship events on the university’s calendar. The Mokete will furthermore present and strengthen the university’s positioning in relation to multilingualism,” says Dr Van Staden.

The Mokete is furthermore presented in support of the ITP’s work streams on Teaching and Learning, Student and Staff Experience, and the Multi-Campus Model.

Simple Stories

  

 

Sheba lenaneo bakeng sa dintlha tse batsi 

Kopana le rona meketeng ka ho kena ho live broadcast ya Mokete ho KovsieFM le ho le utlwa le phela http://livestream.ufs.ac.za

Ho bontsha tshehetso ya yona boitlamong le boitlhapanyong ba ho kgothaletsa tikoloho e nang le dipuo tse ngata tse fapaneng, le ditso tse ngaka tse fapaneng bakeng sa moifo, baithuti le batho ba bang ba nang le seabo, Yunivesithi ya Freistata e tla baamohedi ba mokete wa pele wa Kovsies Multilingual Mokete mona Khemphaseng ya Bloemfontein mohla la 18 Lwetse 2019. 

“Mokete o sebebetsa jwalo ka boikitlaetso ba setheo sa thuto ka sepheo sa ho kgothaletsa mokete o hokahanyang le o kenyeletsang dipuo tsa sebaka sena le ditso tse kenyeletswang Molaong wa Tsamaiso kapa yona Pholisi ya Dipuo ya UFS (UFS Language Policy). Yunivesithi e lakatsa hore motho e mong le e mong a be le boikutlo ba hore o lapeng, le hore ba ka ba motlotlo ka setso le puo ya bona. Re boela re lakatsa hore ba tsebe hore motho e mong le e mong o bohlokwa; hore motho e mong le e mong o na le lentswe le hore e mong le e mong a ka ba le tlatsetso ho hahuweng ha setso se kgothaletsang boipabolo le mesebetsi e tswileng matsoho,” ho bolela jwalo Ngaka Engela van Staden, Motlatsi wa Morektoro: Akhademiki le Modulasetulo wa Komiti ya Dipuo ya UFS. 

#IHaveAVoice #KeNaLeLenstoe #EkHetnStem #Nginezwi

Nakong ya mokete ona, moifo le baithuti ho tswa dikhamphaseng kaofela tse tharo tsa UFS ba tla kgona ho hlahisa powaneng mokete ona ka sebopeho sa mesebetsi ya bonono ba dintho tse bonahalang, mesebetsi e bopilweng ka letsopa, ho pheta dipale, diterama, le ka mmino - ka dipuo tse ka sehloohong tsa UFS e leng Senyesemane, SeAfrikaanse, Sesotho, SeZulu le ka Puo ya Matsoho ya Afrika Borwa (South African Sign Language).

Bakeng sa nako yohle ya Mokete, “Red Square” e kapele ho mohaho o Moholo, e tla rehwa lebitso jwalo ka “Mokete Square.” Scaena Theatre e tla ba moamohedi wa dipontsho tsa mesebetsi ya bonono, tlhahiso ya terama e bitswang Dogg’s Hamlet hammoho le pontsho ya filimi ya The Visitor. 

Kopana le rona le #FillUptheMoketeSquare le motshwantshisi ya tsejwang haholo wa Early B le Simple Stories jwalo ka ha ba tle be ba thabisa matshwele a tshwantshisa jwalo ka diketsahalo tse dihelang dikgala tsa Mokete Main Stage ka 19:00.  Dihlopha tsa dibini (choirs) tsa baithuti ho tswa Dikhamphaseng tsa rona tsa South le QwaQwa Campuses le tsona tse tla bina
 
Ho tla boetse ho be le mabenkele a manyenyane a dijo tsa ditso tse fapaneng tse rekisang dijo tse rothisang mathe tsa setso tse jwalo ka hlooho ya Nku, di-Bunny chow and di-Koeksisters mme ha ho potang hore sena se tla thabisa batho ba habo rona ba ratang dijo. 

Lebenkeleng la KovsieGear ho tla ba le dintho tsa meetso yohle tse ka rekwang tsa Multilingual Mokete hammoho le tuku e kgethehileng bakeng sa ho keteka Mokete, kahoo o ka sebedisa mokotlwane wa difoto o tla fumaneha lebenkleng bakeng sa ho nka difoto ka diaparo tse ntlehadi tsa setso.  Kamora moo, o ka uplouda difoto tsa hao o sebedisa #KovsiesMultilingualMokete le ho tag ho UFS at @UFSWeb ho Twitter, @ufs/uv ho Instagram. Difoto tse hlano tse nang le ditjhebahalo tse ipabolang di tla fumana meputso e itseng e hlollang. 

Ho ya ka Ngaka van Staden, UFS e itlamme hore e tla bopa tikoloho e amohelang dipuo tse ngata tse fapaneng mme e tshepa ho etsa hore Kovsies Multilingual Mokete e tla ba ketsahalo ya selemo le selemo mme e tla potolohiswa dikhamphaseng tse tharo. “Re motlotlo haholo ho ba baamohedi ba ketsahalo ya sebopeho sena mme re dumela hore e tla ba e nnete ya diketsahalo tseo re tla di thoholetsa le ho di rolela kgaebana diketsahalong tsa alamanaka ya yunivesithi. Mokete o tla boela o hlahise le ho matlafatsa boemo ba yunivesithi mabapi le dipuo tse ngata le tse fapaneng,” ho boletse jwalo Ngaka van Staden. 

Kovsies Multilingual Mokete ya pele ho ya dipakane tse fuperweng hara ITP Teaching and Learning, Student and Staff Experience, le di-Multi-Campus Model work streams. 


Dintlha mabapi le Multilingual Mokete ke tse latelang: 

Letsatsi: La 18 Lwetse 2019 
Nako: 11:00-21:00
Sebaka: Mokete Square (Red Square), UFS Bloemfontein Campus
Moaparo: Diaparo tsa setso 

Dipotso:

Ikopanye le ufsmokete@ufs.ac.za bakeng sa tlhahisoleseding e eketsehileng. 

 

Sien hier program vir meer besonderhede

Neem aan die feestelikhede deel deur by die regstreekse uitsending van die Mokete op KovsieFM in te skakel en regstreeks daarna te luister by http://livestream.ufs.ac.za

Ter ondersteuning van sy verbintenis tot die bevordering van ’n veeltalige, multikulturele omgewing vir personeel, studente en ander belanghebbendes, gaan die Universiteit van die Vrystaat die eerste Kovsie Veeltalige Mokete op18 September 2019 op die Bloemfontein-kampus aanbied. 

“Die mokete dien as ’n institusionele inisiatief wat daarop gemik is om ’n gekoördineerde en inklusiewe viering van die streekstale en -kulture wat by die UV-taalbeleid ingesluit is, te bevorder. Die universiteit wil hê almal moet voel dat hulle behoort en dat hulle trots kan wees op hulle kultuur en taal. Ons wil ook hê hulle moet weet dat elke persoon tel; dat almal ’n stem het en dat hulle kan bydra om ’n kultuur te bou wat uitnemendheid inspireer,” sê dr Engela van Staden, Viserektor: Akademies en Voorsitter van die UV se Taalkomitee. 

#IHaveAVoice #KeNaLeLenstoe #EkHetnStem #Nginezwi

Tydens die fees sal personeel en studente van al drie UV-kampusse wat aan die fees deelneem, uiting aan hierdie viering kan gee in die vorm van visuele kuns, poësie, storievertelling, drama, musiek en sang in die dominante tale wat by die UV gepraat word, naamlik Engels, Afrikaans, Suid-Sotho, Zoeloe en Suid-Afrikaanse Gebaretaal. 

Die Rooiplein voor die Hoofgebou sal vir die duur van die mokete herdoop word na die ‘Moketeplein’. Die Scaena-teater sal gasheer wees vir ’n visuele kunsuitstalling, ’n dramaproduksie genaamd Dogg’s Hamlet, asook ’n vertoning van The Visitor. 

Sluit by ons aan en #VuldieMoketePlein saam met die bekende kunstenaars Early B en Simple Stories; hulle sal die skare vermaak as die afsluitingsvertonings op die Mokete-hoofverhoog om 19:00.  Die studentekore van ons Suid- en Qwaqwa-kampus sal ook optree.
 
Daar sal ook multikulturele kosstalletjies wees wat tipiese kulturele disse verkoop – van skaapkop en kerriebrood (bunny chow) tot koeksisters; dit sal kosliefhebbers beslis beïndruk. 

By die KovsieGear-stalletjie sal daar Veeltalige Mokete-handelsmerkartikels beskikbaar wees, asook ’n spesiale doek ter herdenking van die mokete. Maak dus gebruik van die fotokiosk wat by die stalletjie beskikbaar sal wees om jouself in jou beste kulturele drag op film vas te lê.  Daarna kan jy jou foto deur middel van #KovsiesVeeltaligeMokete oplaai en die UV by @UFSWeb op Twitter en @ufs/uv op Instagram merk. Die vyf foto’s met die meeste ‘hou van’ sal ongelooflike pryse ontvang. 

Volgens dr Van Staden is die UV daartoe verbind om ’n veeltalige omgewing te skep en hoop om van die Kovsie Veeltalige Mokete ’n jaarlikse geleentheid te maak wat afwisselend op die drie UV-kampusse gehou sal word. “Ons is trots om ’n geleentheid van hierdie aard aan te bied en glo dat dit een van die vlagskip-geleenthede op die Universiteit se kalender sal wees. Die mokete sal verder ook die universiteit se posisie in verhouding tot veeltaligheid stel en dit versterk,” sê dr Van Staden. 

Die Mokete is ooreenkomstig aan die doelwitte soos vervat in die ITP se werkstrome vir Onderrig en Leer, Studente- en Personeelervaring en Multikampusmodel. 

Die besonderhede van die Veeltalige Mokete is as volg:
 

Datum: 18 September 2019 
Tyd: 11:00-21:00
Plek: Moketeplein (Rooiplein), UV Bloemfontein-kampus
Drag: Tradisionele drag 

Navrae:

Kontak ufsmokete@ufs.ac.za vir meer inligting. 

 

Ngeminye imininingwane bheka uhlelo 

Yiba yingxenye yemigubho ngokuthi ubambe iqhaza uma sekusakazwa bukhoma iMokete kwiKovsieFM noma uyibuke bukhoma kwi-http://livestream.ufs.ac.za

Ukweseka isibophezelo sethu sokukhuthaza izilimi namasiko ehlukahlukene, kubasebenzi, abafundi nabo bonke ababambe iqhaza, iNyuvesi yaseFree State izosingatha ifestivali ye-Kovsies Multilingual Mokete ezokuba kwikhampasi yaseBloemfontein mhla ka 18 kuMandulo 2019. 

“IMokete wuhlelo oludidiyelwe ngesineke lwenyuvesi oluhlose ukukhuthaza ukugujwa kwezilimi namasiko ehlukahlukene abalulwe kwiNqubomgomo Yezilimi ye-UFS. Inyuvesi ifuna ukuba wonke umuntu ezizwe esekhaya, nokuthi abantu bangaziqhenya ngamasiko nezilimi zabo. Siyafuna futhi bazi ukuthi wonke umuntu unezwi nokuthi bangabamba iqhaza ekwakheni isiko elikhuthaza ukuphumelela,” kusho uDkt Engela van Staden, oyiPhini lika-Rector kwa-Academic aphinde abe nguSihlalo weKomidi Lezilimi e-UFS. 

#IHaveAVoice #KeNaLeLenstoe #EkHetnStem #Nginezwi

Ngesikhathi sefestivali, abasebenzi nabafundi kuwona womathathu amakhampasi ase-UFS abazobamba iqhaza, bazokwazi ukuba yingxenye yemigubho ngokukhangisa ngezithombe nemidwebo, izinkondlo, ukuxoxa izindaba, imidlalo yeshashalazi, umculo, namahubo ngezilimi ezidumile ezikhulunywa e-UFS, okuyisiNgisi, isiBhunu, IsiSuthu, IsiZulu, noLimi Lwezandla LwaseNingizimu Afrika.

Ngesikhathi kuqhubeka iMokete, iRed Square engaphambi kweMain Building izobizwa nge “Mokete Square”. I-Scaena Theatre izosingatha imibukiso yobuciko, umdlalo weshashalazi obizwa nge-Dog’s Hamlet, kanjalo nokukhonjiswa kwe-The Visitor. 

Hlanganyela kanye nathi kwi #FillUptheMoketeSquare okuzobe kukhona amaciko adumile i-Early B neSimple Stories, njengoba bezobe bejabulisa izihlwele uma sebevala umcimbi esiteji esikhulu seMokete ngo-19h00. Amakwaya abafundi ase-South Campus naseQwaqwa Campus nawo azobe eqhulula amanoni.
 
Kuzophinde kube namatafula okudla kwesintu okwehlukene azobe edayisa izibiliboco zesintu, kusukela kwinhloko yegusha, ibhanatshawe kuya kwi-koeksisters, lokhu kuzobajabulisa kakhulu abathandi bezibiliboco. 

Etafuleni leKovsieGear, kuzobe kunezimpahla ezibhalwe ngezilimi ezahlukene ezizobe zidayiswa, okubalwa kuzo amaduku akhethekile okubungaza iMokete. Ngakho-ke thatha ithuba lokuthatha isithombe endaweni yokuthatha izithombe lapho etafuleni ukhombise ngemvunulo yakho enhle. Ngemuva kwalokho, ungafaka izithombe zakho usebenzisa   i-#KovsiesMultilingualMokete, bese uxhuma i-UFS kwi@UFSWeb kwi-Twitter, ne-@ufs/uv kwi- Instagram. Izithombe eziyisihlanu ezithandwe kakhulu zizothola imiklomelo. 

Ngokusho kukaDkt Van Staden, i-UFS izibophezele ukwakha umphakathi lapho izilimi ezahlukene zemukelekile kanti wethemba ukuthi iKovsies Multilingual Mokete izokuba ngumcimbi waminyaka yonke ozobanjelwa kuwona womathathu amakhampasi ngokushintshana. “Siyaziqhenya ngokusingatha umcimbi walolu hlobo futhi sikholwa wukuthi uzokuba ngomunye wemicimbi esizigqajayo ngayo ekhalendeni lemicimbi yenyuvesi. IMokete izophinde iveze futhi iqinise umbono wenyuvesi uma kukhulunywa ngobuliminingi,” kusho uDkt Van Staden. 

Imininingwane yeMultilingual Mokete imi kanje: 

Usuku: 18 kuMandulo 2019 
Isikhathi: 11:00-21:00
Indawo: Mokete Square (Red Square), UFS Bloemfontein Campus
Ukugqoka: Imvunulo yesintu 

Imibuzo:
Ngolunye ulwazi xhumana ne: ufsmokete@ufs.ac.za

 


News Archive

DF Malherbe-lesing deur Prof Jakes Gerwel
2004-05-26


 

“Eindes, eindigheid, einders” Gedagtes by NP van Wyk Louw en Karel Schoeman

DF Malherbe-lesing aan die Universiteit van die Vrystaat, Bloemfontein, Woensdag 19 Mei 2004 deur Prof Jakes Gerwel.

Prof Jakes Gerwel bekende Afrikaanse skrywer en bekroonde akademikus se toepraak:

Meneer die Rektor, meneer die Dekaan, professor van Coller. Die uitnodiging om die DF Malherbe-gedenklesing te lewer is ‘n groot voorreg.

Ek het baie jare gelede ‘n proefskrif gedoen waarin verbande tussen apekte van die Afrikaanse letterkunde en die ontwikkeling van “kleurverhoudinge” in die Suid-Afrikaanse samelewing ondersoek is. Dit was vir ‘n literaartuursosioloog wat daarop gesteld was om nie die letterkundige teks tot ‘n eenvoudige inhoudelike dokument te reduseer nie ‘n verligting om DF Malherbe se romans vir ontleding beskikbaar te hê.

Voordat daar by Malherbe uitgekom is in daardie ondersoek, was dit vroeëre skrywers soos Jan Louis Cachet, CP Hoogenhout, JHH de Waal, Gideon von Willigh, Melt J Brink en die die bydraeleweraars tot “Ons Klyntji” wat aan bod was. Dit was eenvoudig ‘n vreugde, ‘n ambagsman se vreugde, om onmiddellik daarna met Malherbe te kon werk: teenoor die amper kru direkte aflees van aangebode boodskappe in daardie vroeëre werke, die meer verwikkelde ontleding van konsepsiegewing deur karakterhantering, ruimtelike voorstellings, intrigerol van karakters en ander struktuurmiddels.

As ek self daardie proefskrif moes beoordeel sou dit die gedeeltes oor Malherbe se romans wees wat ek die hoogste sou aanslaan. Vir my was dit in elk geval die gedeelte wat ek die meeste geniet het, as mens van genieting by proefskrif skryf kan praat. Die beeld van gekleurdes in daardie romans is weliswaar patroniserend en dié van te kortskietende wesens; maar die ver-beelding daarvan is intiem in die saamstel van sinne en paragrawe, die interaksie tussen karakters, en veral die samespel tussen karakters en agtergrond geweef. Daardie lees-ontdekking van hoe die landelik-feodale verhoudingspatrone van intimiteit en afstand in die struktuur van die romans ingebed is het my altyd bybgebly en die bestudering van Malherbe een van my beroepshoogtepunte gemaak.

Dankie dat ek op hierdie ompad wyse daaraan erkenning kan gee.

Dames en here, een van die konvensies rondom openbare lesings, naamlik dat mens vroegtydig ‘n titel daarvoor moet hê, kan dalk aanleiding daartoe wees dat ek u mislei het met wat om vanaand van hierdie lesing te verwag. In my eie skryfpogings vir sulke voordragte het ek Van Wyk Louw se vers, “slotreëls is altyd sleutels meer as slotte”, nog altyd baie akkuraat gevind; dis eers met die slotreël van ‘n referaat dat ek die sleutel kry tot wat ek dink ek gesê het, of probeer sê het, en ‘n titel kan prakseer.

Die vroeg-aangegewe titel “Eindes, eindigheid, einders – gedagtes na aanleiding van NP van Wyk Louw en Karel Schoeman” is nie ‘n belofte van ‘n vergelykende eksegese van die twee skrywers nie. Van Wyk Louw en Schoeman is wel die twee Afrikaanse skrywers wat ek die gereeldste herlees en as bronne herbesoek, maar u is vanaand nog ‘n close reading gespaar.

As daar één onderwerp is wat my redelik deurlopend aan die dink hou, is dit oor hoe, tot watter mate en om watter redes Afrikaans, of presieser ‘n leefruimte waarin Afrikaans belangrik en van belang is, in die veranderde en veranderende omstandighede van ons land en wêreld sal bly voortbestaan en groei. En nie net in tel- en meetbare terme nie, maar veral ook in die gehalte van daardie leefruimte. Die afloop en einde van die ou Suid-Afrika, om nou maar daardie snelskrif-beskrywing te gebruik, het implikasies vir die toekomsgehalte van die Afrikaanse leefwêreld, meer en meer diepgaande as vir dié van enige ander ander taal in die land, vermoed ek.

Dis dan dáár rondom, dié voorgestelde mymering oor eindes, eindigheid en einders; en Van Wyl Louw en Schoeman het elkeen wel iets aan te bied oor die onderwerp.

Karel Schoeman se romans is altyd verhale van eindes - sluimerende of naderende eindes, eindes wat bereik word, eindes wat immer te wete is selfs in beginne en aanvange. In ‘n hele aantal van sy romans word die einde van ‘n era in, of gedeelte van, die Afrikaanse leefwêreld voorspellend uitgebeeld, maar die bewustheid van eindigheid is in ieder geval tasbaar aanwesig in al sy werke.

In sy outobiografiese werke is hy nog meer uitdruklik. In een van sy Ierse dagboeke uit 1962 voorspel hy die onafwendbaarheid van einde: “Slegs nou dat ek van uit Ierland terugkyk na Suid-Afrika kan ek hierdie feite goed waardeer. Hoe maklik en grasieus is die lewe van Blankes in Suid-Afrika, met geen skottelgoed, skropborsels, pikke of grawe op die toneel nie. Dit lyk so mooi en helder soos die lewe van die ou herehuise hier in Ierland wat nou verlore gaan te midde van hulle bome of platgeslaan is… Ons lewe is net so statig en net so trots, en dit sal op dieselfde wyse vergaan, want dit is op dieselfde onreg gegrondves… Dit sal ook puin word.”

En hy verduidelik die andersinds vreemde titel van sy onlangse outobiografie, Die laaste Afrikaanse boek, met verwysing na ‘n einde wat nou wel aangebreek het: “Die skryf (van die boek) was vir my ‘n persoonlike onderneming, maar namate die werk vorder, moes ek besef dat dit tewens op onbedoelde wyse uitgegroei het tot rekord van die einde van ‘n era in die geskiedenis van die Afrikaanse taal en kultuur waarvan ek self ‘n produk is en waarvan ek tans ‘n oorlewende en getuie uitmaak.”

Die finale aanbreek van ‘n einde is ook die onmiskenbare en oorheersende teken waarin die Stemme-reeks, die romans waarmee Schoeman sy romanoeuvre tot ‘n einde bring, staan. Die laaste Afrikaanse boek as titel is ‘n sinspeling, ‘n voorspelling, dat daar na hierdie einde nie veel meer te verwagte is nie, altans nie op die wyse en die styl soos voorheen nie.

Van Wyk Louw se kritiese oeuvre het soos dié van weinig ander gedurigdeur oor Afrikaans en sy toekoms gehandel, maar met die nederige wete dat “ons kan leef in oorpeinsing van wat ons ervaar op die twee gebiede wat ál is wat ons toegelaat word om te ken: die verlede en die hede.”

“Oor wát ons taal sal word, of oor wat ván hom sal word,” het hy in dié opstel uit 1959 geskryf, “kan ons dus nie praat nie – behalwe met hartstogtelike verlange.”

In daardie selfde opstel het hy gevra: “Hoe kan mens die verskynsel ‘Afrikaans’ sien?”, en geantwoord: “Op verskeie maniere.”

Hoe kan mens nóú, hier aan die begin van die een-en-twintigste eeu en tien jaar na die onderhandelde politieke omwenteling in Suid-Afrika, die verskynsel Afrikaans sien? Daardie politieke omwenteling het, moet mens onthou, onder andere ‘n paar eeue van blanke oorheersing, en meer ter sake ‘n halfeeu van Afrikaner-oorheersing, tot ‘n einde gebring. Die groei en verfyning van Afrikaans was intiem verbonde aan die politieke posisie van Afrikaners; hoe kyk mens nou na Afrikaans in die radikaal veranderde omstandighede?

As ek deur Van Wyk Louw se ryk en diep opstelle lees, val die beperkte inhoud van die “ons” om wie se onthalwe en met wie hy dikwels praat my op. Hy is nie onbewus van daardie beperktheid nie, spreek dit dikwels aan en waarsku teen die gevare daarvan, maar dit bly kerndeel van hoe hy “die verskynsel ‘Afrikaans’ sien.”

Aan die anderkant: in een van sy vroeë opstelle, Die idee van groot kuns (November 1938), waarsku hy dat onder bepaalde omstandighede “ons in alle eerlikheid ons stryd om die behoud van ons taal (behoort te) staak as ‘n gevaarlike partikularisme, (wat) die Afrikaanse mens in sy geestelike ontwikkeling knel”. Die bepaalde omstandighede is nie onmiddellik relevant vir hierdie gesprek nie; wat belangrik is, is sy herkenning van die moontlikheid van so ‘n “gevaarlike partikularisme” wat by eerlike oorweging die staking van die stryd om behoud van die taal mag noodsaak. Dis ‘n Van Wyk Louw tema, terloops aangeroer en radikaal in sy implikasies, wat miskien nooit genoegsaam opgevolg is nie.

Is daar die moontlikheid dat ons nou binne die konteks van ‘n inklusiewe nasieboupoging in ‘n demokratiese, nie-rassige grondwetlike staat die punt bereik het waar ‘n aandrang op of blote sorg om die behoud en groei van Afrikaans so ‘n “gevaarlike partikularisme” geraak het of mag raak? En dus dat die pogings om die behoud van die taal nou in alle eerlikheid gestaak behoort te word?

Ek wil, gedeeltelik in antwoord op dié vraag, argumenteer dat daar belangrike oorwegings vir die gehele samelewing is vir die bevordering van Afrikaans, of Afrikaanssprekendheid. En gepaard daarmee, dat daardie Afrikaanssprekendheid die inhoud van sy “ons” radikaal moet herdefinieër om insluitend in sy breedste te wees.

In daardie 1959 essay waarna vroeër verwys is het Van Wyk Louw oor uitdagings en moontlikhede vir die taal gepraat; en binne die filosfering gesê: “Ons moet praktiese oplossings vind”. Ek wil vervolgens ‘n paar gedagtes met dié gehoor deel en toets, gedagtes oor uitgangspunte en oor praktiese stappe. Ek het hierdie voorlopige gedagtes met ‘n paar ander mense gedeel en hulle is dus nie heeltemal vars van die pers nie.

Ek wil begin deur te argumenteer dat dit om verskeie redes tot die voordeel van die hele Suid-Afrikaanse samelewing is dat Afrikaans bly voortbestaan, groei en presteer nie net as spreektaal nie maar veral ook as taal van sogenaamde hoër uitdrukkingsfunksies.

Volgehoue groei en lewenskragtigheid in Afrikaans is 'n uiters belangrike komponent in die stukrag agter veeltaligheid, wat een van die grondwaardes in ons grondwetlike en samelewingsvisie is. Misluk Afrikaans en gaan die taal agteruit, word die taaldimensie van sosiale verskeidenheid ernstig ondermyn; en terugskram oor enige aspek van ons diversiteitstrewe is ongesond vir die soort demokrasie en samelewing wat ons hier probeer vestig.

Nasionale versoening en nasiebou is sleutelkenmerke van die Suid-Afrikaanse nasionale prestasie en strewe. Die gesondheid van die Afrikaanse taal en leefwêreld is, gegewe die politieke geskiedenis van die taal, 'n belangrike indeks van hoe goed dit gaan met die interne versoendheid van die Suid-Afrikaanse nasie.

Die gesondheid van Afrikaans is egter nie net 'n gevolg van hoe die taal en sy leefwêreld vanuit owerheidsweë en deur ander behandel en benader word nie; dié gesondheid word ewe belangrik bepaal deur hoe die sprekers en gebruikers van die taal hulself handhaaf as deelnemers aan die onderliggende waardestelsel en definiërende praktyke van die nuwe Suid-Afrika soos beoog in en deur ons Grondwet.

Nie-rassigheid is een van die sleutelwaardes waardeur die nuwe Suid-Afrika onderskei word van die vorige politieke en samelewingsbestel.

Alhoewel vryheid van assosiasie, een van die bepalings in ons handves van regte, sekerlik ook insluit mense se reg om in bepaalde groepsverband te assosieer solank dit nie ander se regte skend nie, bly dinamiese nie-rassigheid die toetssteen om te oordeel oor aanpassing by die gees van die nuwe Suid-Afrika.

Die vraag is in hoe 'n mate die breë wêreld van Afrikaanssprekendheid daardie gees van nie-rassigheid en inklusiwiteit aangeneem het en in praktyk uitleef en dinamies nastreef.

'n Onvermoë van Afrikaanssprekendheid om die veelrassige en multi-kulturele aard van sy sprekerskorps te ontgin, weerspieël en dinamies uit te leef, dien nóg die saak van Afrikaanssprekendheid op die lang termyn, nóg die breër Suid-Afrikaanse samelewing in die pogings om 'n standhoudende nasionale eenheid rondom ons verskeidenheid te bou.

Solank Afrikaanssprekendheid homself in sy dominante uitdrukkingsvorme uitleef as 'n hoofsaaklik "wit onderneming", word sy kanse om 'n plek in die sentrum van die nuwe Suid-Afrika in te neem, ernstig ondermyn en selfs op die lange duur heeltemal vernietig.

'n Indringende en doelgerigte herorïentasie tot inklusiwiteit sal die taal en sy leefwêreld posisioneer as 'n progressiewe en vooruitstrewende krag in Suid-Afrika. So 'n benadering sal die nie-rassigheidstrewe beklemtoon en illustreer, sal die beeld van gedurig na 'n beter lewe in die verlede hunker die nek inslaan, sal as 'n baie sterker aantrekkingskrag dien vir nie-wit sprekers en jong sprekers van alle kleure en kan as dinamiese voorbeeld en inspirasie vir die res van 'n nog te veel ras-bewuste samelewing dien.

Afrikaanssprekendheid is uiteindelik op homself - sy sprekers en instellings - aangewese om vir sy heil om te sien.

Die voorstelling van 'n Suid-Afrikaanse owerheid wat intens vyandiggesind teenoor Afrikaanssprekendheid is, is erg oordrewe. Trouens, daar is 'n merkwaardige gebrek aan antagonisme teenoor 'n taal wie se sentrale rol in die bedryf van apartheid nie ontken kan word nie. Daar is heelwat ruimte geskep of gelaat vir Afrikaanssprekendheid om voort te bestaan en te groei.

Wat wel waar skyn te wees, is die (verstaanbare) gebrek aan aktiewe pogings van die owerheid en andere om Afrikaanssprekendheid te bevorder. Daar is (veelal) op die beste 'n laissez-faire houding en aan die ander kant 'n sentiment wat nie werklik sal omgee as Afrikaanssprekendheid geleidelik ook maar die gees gee nie.

'n Houding of ingesteldheid wat redelik algemeen teengekom word (nie noodwendig amptelik in owerheidskringe nie maar dwarsdeur nie-Afrikaanssprekende geledere), is dié dat Afrikaanssprekendheid histories so gekondisioneer is dat dit amper onlosmaaklik saamhang met politieke, sosiale en kulturele konserwatiwisme en selfs agterlikheid.

Om daadwerklik om te sien na die plek en toekoms van Afrikaanssprekendheid in die nuwe Suid-Afrika moet in dié omstandighede die primêre verantwoordelikheid van Afrikaanse instellings wees.

Die vraag is weer: watter instellings doen dit tans op 'n wyse wat aanpas en inpas by die nuwe Suid-Afrikaanse omstandighede? Of: watter instellings is daar wat dit kan doen?

Daar is op die oomblik geen kragtige nasionale instansie of instelling wat Afrikaanssprekendheid sistematies bevorder oor alle terreine EN dit op 'n doelbewuste en beginsel-gegronde wyse nie-rassig doen nie. So 'n moontlike instelling moet geïdentifiseer word en daar moet in onderhandeling getree word om dit toepaslik te omvorm.

Die "nuwe" Afrikaanse groepe het feitlik sonder uitsondering nie daarin geslaag om nie-rassig nuut Suid-Afrikaans te wees nie, maar daar is wel ouer gevestigde organisasies met infrastruktuur en missies wat met die nodige omvorming so ‘n rol kon speel.

Die voorstel waarmee ek worstel is dat so ‘n instelling geïdentifiseer word en dan deur 'n gepaste groep Afrikaanssprekendes genader word om in onderhandeling te tree oor 'n grondige omvorming van die organisasie tot 'n werklike, tasbare, toonbare nie-rassige platform vir die groei en bevordering van Afrikaanssprekendheid as iets navolgenswaardig in die nuwe Suid-Afrika.

Om suksesvol te wees as 'n nie-rassige poging moet die gesprek met dié organisasie oor "'n onderhandelde rewolusie" gaan en nie gemik wees op "broederlike skikkinkies" nie.

Dit behoort vir almal duidelik te wees dat Afrikaansstrydende, -bevorderende en -bedrywende inisiatiewe oor die algemeen nog nie die grootskaalse inkoop van swart (inklusief bedoel) Afrikaanssprekers kon verkry nie.

Die konsep 'onderhandelde rewolusie' ontleen idiomaties aan die aard van ons verbeeldingryke en -aangrypende politieke verandering in die periode 1990-1994 en daarna. Daar was in daardie politieke oorgang die implisiete aanvaarding dat alle ander sektore van ons samelewing daardie rewolusionêr-vreedsame onderhandelingsmodel sou volg om ons maatskappy nie net polities maar ook sosiaal, kultureel en ekonomies te omvorm tot een van nie-rassigheid, gelykheid, menswaardigheid en vryheid.

Wat mense ookal van F W de Klerk wil sê, daar kan nie daarvan weggeneem word dat hy die onderhandelingstafel geheel en al, dus rewolusionêr, oopgestel het nie. Daardeur het hy die basis gelê vir die deelname van die verteenwoordigers van die swart bevolking en ander progressiewes om deel te neem aan die onderhandelingsproses. Dieselfde basis en uitgangspunt moet vir hierdie voorgestelde onderhandeling gesoek word.

Wat beteken dit in hierdie konteks om 'rewolusionêr te onderhandel'?

Die onderhandelingsgroep moet in konkreet-sigbare terme en in samelewingsperspektief uitdruklik en sonder enige twyfel nie-rassig en progressief wees. Die onderhandelingsagenda moet insgelyks ingrypend-veranderingsgesind wees.

Gevestigde Afrikaanse organisasies het dikwels 'n geskiedenis van pogings tot 'akkommodering' en 'ko-optasie' van anders-denkendes en 'ander-kleuriges'. Enige sweem van 'n voortsetting van daardie neiging sal die poging van meet af aan grondig kelder.

Die span wat die inisiatief dryf moet dus geen twyfel laat oor watter samelewingsagenda gevolg word nie.
Waaroor en op welke wyse onderhandel mens dan?

Die onderhandeling moet uitdruklik gemik wees op transformasie-aspekte. Die bevordering van Afrikaans, maar met inagneming en in die konteks van die nuwe Suid-Afrikaanse omstandighede en imperatiewe, moet vooropstaan in die onderhandelinge.

Aan die einde van die onderhandelinge moet die betrokke instelling voortkom as 'n lewenskragtige, goed-befonsde, wel-bestuurde organisasie wat die vaandeldraer is van 'n nuwe, aktief nie-rassige, progressiewe Afrikaanssprekendheid wat sal omsien na die groei van die taal en taal-leefwêreld.

Meneer die dekaan, ek is bewus van die stylbreuk tussen die meer literêr-besinnende aanhef van die lesing en hierdie laaste organisatories-praktiese gedeelte. Ek het die growwe styl-sonde gepleeg met Van Wyk Louw se woorde in gedagte: “So teoreties? Nee: ons moet praktiese oplossings vind om albei erfenisse van Afrikaans te bewaar.”

Mens sal nie noodwendig vandag daardie twee erfenisse presies definieër soos wat Van Wyk Louw toe in gedagte gehad het nie en, soos reeds aangedui, die inhoud van die “ons” sal nou ook ingrypend anders daar uitsien. Die grondgedagtes van insluiting en vernuwing, en die vermaning dat daar praktiese maniere gevind moet word om daaraan inhoud te gee, bly egter so geldig soos altyd.

Van Wyk Louw praat in daardie selfde opstel daarvan dat “Afrikaans in staat geword het om hierdie nuwe land uit te sê.” En dis vandag waarskynlik ook weer die groot uitdaging, om weë te vind om hierdie nuwe land uit te sê en daardie weë te soek en verken op wyses wat nie grens aan ‘n gevaarlike partikularisme wat die Afrikaanse mens in sy geestelike ontwikkeling sal knel nie.

As Afrikaans en Afrikaanssprekendheid nie tot daardie ruimer bestaan in staat is nie, moet mens dan maar in alle eerlikheid oorweeg om “die stryd om die behoud van die taal te staak”.

Hopelik is die verskynsel Afrikaanssprekendheid nog ver van daardie punt, is die laaste Afrikaanse boek lank nog nie geskryf nie en is die een einde, hoe ingrypend ookal, ‘n opening op verdere einders.

 

   

We use cookies to make interactions with our websites and services easy and meaningful. To better understand how they are used, read more about the UFS cookie policy. By continuing to use this site you are giving us your consent to do this.

Accept