Latest News Archive

Please select Category, Year, and then Month to display items
Previous Archive
21 September 2023 | Story Motsaathebe Serekoane | Photo supplied
Motsaathebe Serekoane
Motsaathebe Serekoane is a Lecturer and BSocSc Programme Director, Department of Anthropology, UFS.

Opinion Article by Motsaathebe Serekoane, Lecturer and BSocSc Programme Director, Department of Anthropology, University of the Free State.


It is our heritage space; it is my private property: the challenge of access to heritage sites on privately owned land. 

The Free State's sacred valleys represent not only our heritage space but also private property. This dual nature presents a challenge in terms of gaining access to heritage sites situated on privately owned land.

Following the enactment of the country's constitution in 1996, segregation boundaries were abolished, granting public access to spaces that were once restricted. Evidence indicates an increase in accessibility to spaces that were traditionally exclusive. However, despite the ideals of inclusion and participation enshrined in the Constitution, property ownership practices and the right to restrict access continue to render sacred natural sites inaccessible to pilgrims. 

Sacred natural sites hold spiritual significance for people, transcending intrinsic or instrumental value. They are culturally and historically significant for people seeking to reconnect with their ancestors, undergo spiritual cleansing, receive training in spiritual healing and ask for guidance and forgiveness. For the Basotho people, the natural environment is an aspect of material reality through which the sacred is manifested. As such, they have returned to reclaim sacred spaces through spiritual journeys to sites like Mantsopa at Modderpoort, Mautse and Nkokomohi Valley near Rosendal, Motouleng near Clarens, and Witsie’s Cave in Qwaqwa.

Ownership rights and reserved rights vs access rights

The conflict between farm owners and pilgrims began when the former claimed exclusive ownership rights and reserved rights to access, while the latter only sought access rights without contesting ownership. According to Section 27 Subsection 8 of the National Heritage Resources Act, 25 1999 (NHRA), a site of significance can be nominated for declaration by the provincial or national heritage body. All the relevant sites were nominated at various times over the past decade and received provisional protection, but they were never formally declared. As a result, these sites have only enjoyed informal and provisional formal protection. In the case of informal heritage sites like Mautse and Motouleng, the private property owners have the legal right to deny entry to their properties and, consequently, the sacred sites.

Land regulation, particularly the Enlightenment-era separation of culture from nature, and the introduction of private ownership and commodification of nature in what were once  ‘traditional’ landscapes, in the African context, have placed many of the sacred sites under a terminal threat over the years. The complexities surrounding the sites persist, as seen in the closure of Mautse in 2016 due to a change in farm ownership. In 2020, Motouleng was also closed, with police forcefully evicting pilgrims on-site at the start of the hard lockdown of the COVID-19 pandemic outbreak. Furthermore, the structures within Motouleng Cave were destroyed by fire.

In recent years, the recognition of consequences for the affected communities and society at large due to the continued loss of sacred places, along with the role and function of pilgrimage to these sites, and related spiritual practices, has been growing. Urgent action from stakeholders at all levels, from international agencies to the local communities, is increasingly advocated to protect this heritage. The closure or denial of access to sacred sites is spreading rapidly. On 4 August 2023, the following access request was made: 

“We were asking for access to pray by the cave called Lehaha la Makhakha in Bothaville tomorrow. We spoke to the owner, but he refused to give us access. His reason for refusing is that other people are using candles which may cause fire and damage to the property, but we didn’t use candles even on 1 July 2023 we prayed, and no damages were incurred. The neighbourhood watch can attest to that. We have been using the prayer cave since 2016. We ask permission to pray.”

We need to dialogue

The conflict between the right to ownership and the right to access is a complex challenge, not only from the legal point of view but also considering South Africa’s complicated history and the cultural differences and contestations that exist. To address the past inequalities, the NHRA provides for the expropriation, subject to compensation, of private property ‘for conservation or any other purpose under this Act if that purpose is public or is in the public interest’, as outlined in Section 46(1). This aligns with Sections 25(2) and (3) of the Constitution (1996), which specify various conditions and circumstances to be considered regarding compensation amounts. Subsection (4) defines public interest to include “the nation’s commitment to land reform, and to reforms to bring about equitable access to all South Africa’s natural resources”. There is no doubt that the sacred sites serve a public interest, aligning effectively with the theory of commons. This has two implications: firstly, sacred natural sites are a kind of commons that cannot be privatized as they cannot have one exclusive owner. Secondly, sacred natural sites need to possess some kind of public property status to be accessible to all potential visitors who may have relational values regarding that site. 

What does this mean for promises of the Constitution and the National Heritage Resources Act? While we are enjoying a braai, let us also remember we need to dialogue on matters that continue to undermine the realisation of the idealism of heritage as cultural capital. This can help South Africa define its cultural identity, build the nation, affirm our diverse cultures, facilitate healing and material and symbolic restitution, and in doing so, shape our national character. 

News Archive

Artikel in Die Burger: Steeds is daar die kans vir heling deur Dr Franklin Sonn
2008-04-07

Steeds is daar die kans vir heling

Dr Franklin Sonn - Kanselier van die Universiteit van die Vrystaat en ’n oud-ambassadeur.


TOE gene-navorsers uiteindelik die menslike genoom georden het, is bevind dat menslike wesens inderdaad slegs in minder as 2 % onderling verskil en andersins ooreenstem.

Dít is die goeie nuus.

In die loop van die mens se ontwikkelingsgang en in die proses van ons sosiale organisering is godsdiens-, taal- en kultuurpatrone ontwikkel wat gelei het tot territorium-afbakening en volksvorming waaruit ’n hele geskiedenis van haat, nyd en bloedvergieting ontstaan het het wat ondanks die hoë peil van die beskawing wat die postmoderne mens bereik het, steeds voortwoed.

Dít is die slegte nuus.

Gebeure op die kampus van die Universiteit van die Vrystaat (UV) het ons op onnoemlik tragiese wyse herinner aan ons menslike mislukking dat ons – ondanks die oorheersende ooreenkomste tussen ons – ons liewer op grond van die bykans een persent onderlinge verskil vergrype pleeg wat selfs by diere ondenkbaar is. Dat dit boonop op die kampus van ’n universiteit gebeur, is des te ontstellender.

Dit strek ons universiteit egter tot eer dat die verwagte strafstappe onmiddellik gedoen is en dat geen poging aangewend is om selfverskonend verduidelikings te gee of die kombers oor die kop te trek nie.

IN ’n breër konteks wys prof. Hermann Giliomee tereg daarop dat die tydskrif The Economist ’n opname van Markinor gepubliseer het wat aantoon dat meerderhede in al die gemeenskappe te kenne gee dat rasseverhoudings sedert die koms van die demokrasie verbeter het.

Die afleiding daarvan is dat Suid-Afrika in al sy dimensies op die regte pad is en dat ons in die hoop op ’n beter toekoms vir ons almal voortleef. Die nasionale projek om godsdiens, taal en verskille te eerbiedig maar terselfdertyd ’n heterogene tapisserie van eenheid as nasie te bou is die meeste van ons se erns. Ondanks die terugslag is die universiteit verbind tot hierdie toekomsvisie van transformasie wat herhaaldelik leidinggewend deur die rektor, prof. Frederick Fourie, sowel as sy voorganger, prof. Stef Coetzee, uitgespel is.

Vir die UV gaan dit daarom om die pad van insluiting en eenheid diepgaande te bestuur sodat wit en swart die universiteit as tuiste vir almal sien en ervaar en om die idee van verdringing van een groep deur die ander te vermy of selfs te voorkom dat die toestand geskep word dat een groep in die proses op die vlug slaan. Ons is verbind tot die skepping van ’n nierassige universiteit en nie die toestand dat wittes buite woon en swartes binne of andersom nie.


Ons koester die begrip van medemenslikheid en agting vir ons almal se gelyke menswaardigheid op grond van ons oorheersende menslike ooreenkomste en gedeelde waardes. Ons staan rassisme teen, of dit nou van wit of van swart kom. Ons wil nie aan die eenkant versoening predik maar in waansinnige onderlinge verdeeldheid en agterdog voortleef nie. Almal moet die wonder beleef van die moontlikheid dat ons een kan wees.

Ons waardeer dit opreg dat daar van die kant van ons minister Naledi Pandor paslike veroordeling van die rassevoorval uitgespreek is, maar dat sy onmiddellik die fokus geplaas het op die geleenthede wat die geval vir al ons kampusse maar ook vir ons land bied.

Eweneens ervaar ons die reaksie van die rektore van nasionale universiteite as aandoenlik positief waar die vanselfsprekende veroordeling gepaardgegaan het met die oorheersende geneigdheid om as leiers van meer rassige kampusse intellektuele leiding te probeer gee in die bepaling van waar ons land staan in die hantering van rassisme, ons erfsonde.

Ons is maar alte bewus daarvan dat ons ongelukkige geskiedenis van kolonialisme en apartheid nog vars in die geheue is. In ons euforie oor die koms van die demokrasie, wat gegrond is op ons grondwetlike verklaring van ons eenheid, was ons nietemin miskien naïef om te dink dat ons in werklikheid nou een is. Dit was bloot die aanhef. Jody Kollapen van die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie het iets beet wanneer hy aanvoer dat ons wel versoening omhels het, maar naïef gedink het dat solank ons die konsep op ons lippe neem, dit alles sal regmaak. Ons stem saam dat daar inderdaad steeds baie werk te doen is.

Ons wil te maklik die omvang van die taak om ’n nierassige nasie te bou geringskat. Ons misken heel dikwels die inherente gebrek aan kapasiteit by mense om op hul Godgegewe ooreenkomste te fokus. Dit lyk asof mense veel meer geneig is om verskille, gewaand of eg, te beklemtoon. Dit is ’n deel van ons menslikheid. Daar is ’n ontstentenis van leiding van byvoorbeeld ons kerk. Die kerk verkondig met heilige preweling ons eenheid in Christus, maar verdedig onmiddellik daarna dawerend verdeeldheid in die kerk. Ons pas regstelling in die werkplek toe sonder om werklik aandag te gee aan en bronne beskikbaar te stel vir die hantering van geregverdigde swart woede en sonder om begryplike aanmatiging en meerderwaardigheid te versoen met ewe begryplike wit verydeling en vervreemding.

Ons ag diversiteit as ’n gegewe sonder om genoegsame werk daarvan te maak om die rykheid van ons heterogeniteit in te bou in die nierassige eenheidstaat wat ons voorsien. Ons begaan ook die fout om die erfsonde van rassisme as net ’n Suid-Afrikaanse fenomeen te eien en is geskok as ons opmerk hoe diep die kloof tussen groepe in Amerika steeds lê.

SENATOR BARACK OBAMA se toespraak in Philadelphia spreek tot die hart van die kwessie oor hoe moeilik dit is om medemenslik te wees en hoe ons sukkel om ons in ander skoene te plaas en so eenheid te bou.

Ons vergeet so maklik dat ons versugting na vrede nêrens sal kom as ons nie die aandrang verstaan dat niemand gevra word om af te skuif nie, maar dat mense bloot gevra word om op te skuif sodat almal sitplek kan kry sodat ons sodoende mekaar se menswaardigheid kan voel en verstaan. Ons almal het gelyke aanspraak op Suid-Afrikanerskap. Niemand het die reg om meerderwaardig te voel nie. Ons mag ook nie ruimte skenk aan die geboorte of oplewing van ’n nuwe veronderstelling dat gemeensaamheid gebou kan word deur rassevernedering aan die een kant en rassevergelding aan die ander kant nie. Ons in Suid-Afrika het ’n hoë prys betaal vir die beoefening asook die verdraagsaamheid. Ons moet enige vorm van rassehegemonie teenstaan.

Hoe erg die provokasie ook al by swart mense kan wees wanneer ons rassevergelding soek, ons mag dit nooit weer verdra nie. Aan die ander kant is dit ewe gevaarlik dat ons nasionale geesdrif vir vergifnis en versoening deur wit mense geag word as ’n geleentheid om terug te val in gemaksones van meerderwaardigheid en toe-eiening Ons is dit aan ons toekoms verskuldig om hierdie tendense onmiddellik raak te sien en te besweer. Dit verg dapper leierskap. Ons universiteit het rede om trots te wees op ons prestasies om groter oopheid en toeganklikheid te skep. Die afgelope 5 jaar het ons 61 studente uit lande soos die Soedan, Ethiopië, Kameroen, Botswana en Lesotho gedoktoreer. Boonop het 6 studente uit lande soos Korea en Indië by ons doktorsgrade verwerf en 11 uit lande soos Amerika en Duitsland. Dit is ons trots.

Ons aan die UV is dit aan ons land maar ook aan onsself verskuldig om nederig te bly en, waar nodig, ons hand diep in eie boesem te steek, maar terselfdertyd te beklemtoon dat ons nie gedefinieer wil word deur insidentele vergrype van ’n klein groep misleide studente nie – hoe erg hul optrede ook al is. Ons reken daarmee af, maar ons wil graag onsself erken as deelgenote aan die erfenis van die nasionale sonde van rassisme, maar ’n universiteit wat transformasie aktief nastreef. Ons is trots op ons oopheid en wat daaruit voortspruit. Op die oomblik is ons onsosiale tradisie van herkoms Afrikaans en Sotho en is ons daarop ingestel om, waar doenlik en waar dit vereis word, Engels as internasionale taal in te bou in ons pogings om mekaar te vind eerder om ons trotse kultuur tradisies te vergeet.

DIE raad, die senaat, die rektor, die personeel van die universiteit wil saam met studente en werkers opnuut geleenthede soek om in gesprek met mekaar te bly. Ons wil saam opgewonde bly oor die moontlikheid van heling, groei en transformasie wat die onlangse insident vir ons geskep het.

Artikel in Die Burger, Saterdag 22 Maart 2008

We use cookies to make interactions with our websites and services easy and meaningful. To better understand how they are used, read more about the UFS cookie policy. By continuing to use this site you are giving us your consent to do this.

Accept