Latest News Archive

Please select Category, Year, and then Month to display items

Unprecedented budget speech, but remember this day

20 February 2025 Photo Supplied

Opinion article by Prof Johan Coetzee (MCBI, CMBE), Chairperson: Department of Economics and Finance, University of the Free State.

The Minister of Finance has not had it easy in 2025 and the budget speech not read yesterday pays testament to this. Postponing the speech to 12 March is unprecedented, and is due to the Government of National Unity (GNU) not reaching consensus on a way forward to tabling a budget. It seems as if the fallout was based largely on a proposed 2% increase to VAT that was rejected by two parties. I personally would not have supported this proposal either as the tax burden shifts disproportionally to the poor.

My initial response of the postponement was frustration and disappointment. But I soon realised that it is the outcome of a new government dispensation made up of many voices, and many dissenting at that, becoming more important. In principle, this is good for the nation, but unfortunate for us expecting the budget to be read on the day. It also does not necessarily send a good message to the markets, with the rand weakening by more than 1% within an hour of the announcement. There could also be knock-on effects that a later tabling will have on service delivery and operations of government. After some reflection, however, I have concluded that on balance, the decision to postpone is not as problematic as many have made it out to be over the past 24 hours. Clearly there are many balls to juggle by Minister Enoch Godongwana and many added complexities that have both national and international dimensions.

Lead-up to the budget

Internationally the strong nationalist policy drive by US President Donald Trump has already shown that the ‘make America great again’ mantra is alive and well as reflected in the intentional actions taken against South Africa since his second term started in January. We will see how this plays out over the coming months, but my view is that South Africa as a nation needs to be more deliberate in its policy agenda. We are at an inflection point where we must reflect on who we are as a nation and where we want to be down the line. We cannot afford to rely on handouts from other nations. There is more opportunity to this situation than threat, but we need intentional leadership to exploit it.

My big concern in the lead-up to the budget speech was that the minister would not take a firm stand on fighting the culture of non-compliance within state entities which has invariably led to unsustainable levels of irregular expenditure. For the 2023/24 financial year, the Auditor-General of South Africa reported that irregular expenditure totalled almost R50 billion, up from just over R27 billion the previous year. To put this into perspective, irregular expenditure equals approximately 2.2% of total government spending for the 2023/24 fiscal year. This might not seem significant stated as a percentage, but it has basically doubled since the previous year, and every preceding year before that too. Moreover, irregular expenditure equates to approximately 20% of the 2023/24 social grants budget and just about equals the 2024 National Student Financial Aid Scheme allocation. This is clearly a management failure and nothing seems to have been done about it over the years. As a result, the problem is escalating at an alarming rate. It is quite astounding that accountability management is not more explicit as it is clearly a very unpopular political message to send. But at what cost?

South African economy is not growing

To make matters worse, the South African economy is not growing both enough and fast enough. The most recent real GDP growth figure showed a decrease of 0.3% in the third quarter from the second quarter of 2024. Since 1994, the period with the highest annual rate of growth was a three-year period from 2005 to 2007 where growth exceeded 5% for each respective year. This period preceded the global financial crisis and since then, growth has struggled to reach 3% annually, doing so on only two occasions barring the 4.7% in 2021 which was not a true reflection of reality given the low base of the preceding year amid the COVID-19 pandemic. This is a major concern for the Minister, because with economic growth comes increased tax revenues, which in turn capacitates better budget management. Very simply, the more people spend; the more businesses sell; the larger the profit outcomes; the larger the tax revenue collections. If the economy grows, the fiscus collects more tax revenues without explicitly increasing tax rates. This built-in cyclical dynamic is simply not happening and creates a serious constraint on the ability of the Minister to manage deficits going forward.

Further to this of course is that as deficits are run, all things remaining constant, public debt increases. The public-debt-to-GDP ratio for 2023/24 already exceeds 72% which is higher than the generally accepted benchmark of 60% and almost 2.6 times what it was in 2008 (27.8%). This has resulted in the average interest on public debt approximating R1.1 billion a day, equating to about 22% of total tax revenues, or almost 20% of total government spending respectively. To put it differently, for every R1 government spends, 20 cents is first channelled to pay the interest on the debt before any spending occurs on roads, education, infrastructure, social grants and the like. These are deeply concerning figures in an economy with already high levels of unemployment and inequality.

Might be beginning of something better

There is a leadership void that cannot be ignored anymore. It needs to be intentional and deliberate. The GNU provides the platform to exploit ‘the best that South Africa has to offer’ as it promotes a broad-based and more inclusive political structure and played itself out yesterday. I welcome this in principle, but my concern is that political in-fighting will prevail and perverse politicking will trump working together in the best interests of the South African people. Although the postponement could be interpreted negatively in terms of the GNU not being able to find common ground, I think it is rather a sign of more rigorous engagement and the enablement of a collaborative environment amongst parties in the decision-making structures of the state. Remember this day as it might be the beginning of something better than what we are used to.

News Archive

Artikel in Die Burger: Steeds is daar die kans vir heling deur Dr Franklin Sonn

2008-04-07

Steeds is daar die kans vir heling

Dr Franklin Sonn - Kanselier van die Universiteit van die Vrystaat en ’n oud-ambassadeur.

TOE gene-navorsers uiteindelik die menslike genoom georden het, is bevind dat menslike wesens inderdaad slegs in minder as 2 % onderling verskil en andersins ooreenstem.

Dít is die goeie nuus.

In die loop van die mens se ontwikkelingsgang en in die proses van ons sosiale organisering is godsdiens-, taal- en kultuurpatrone ontwikkel wat gelei het tot territorium-afbakening en volksvorming waaruit ’n hele geskiedenis van haat, nyd en bloedvergieting ontstaan het het wat ondanks die hoë peil van die beskawing wat die postmoderne mens bereik het, steeds voortwoed.

Dít is die slegte nuus.

Gebeure op die kampus van die Universiteit van die Vrystaat (UV) het ons op onnoemlik tragiese wyse herinner aan ons menslike mislukking dat ons – ondanks die oorheersende ooreenkomste tussen ons – ons liewer op grond van die bykans een persent onderlinge verskil vergrype pleeg wat selfs by diere ondenkbaar is. Dat dit boonop op die kampus van ’n universiteit gebeur, is des te ontstellender.

Dit strek ons universiteit egter tot eer dat die verwagte strafstappe onmiddellik gedoen is en dat geen poging aangewend is om selfverskonend verduidelikings te gee of die kombers oor die kop te trek nie.

IN ’n breër konteks wys prof. Hermann Giliomee tereg daarop dat die tydskrif The Economist ’n opname van Markinor gepubliseer het wat aantoon dat meerderhede in al die gemeenskappe te kenne gee dat rasseverhoudings sedert die koms van die demokrasie verbeter het.

Die afleiding daarvan is dat Suid-Afrika in al sy dimensies op die regte pad is en dat ons in die hoop op ’n beter toekoms vir ons almal voortleef. Die nasionale projek om godsdiens, taal en verskille te eerbiedig maar terselfdertyd ’n heterogene tapisserie van eenheid as nasie te bou is die meeste van ons se erns. Ondanks die terugslag is die universiteit verbind tot hierdie toekomsvisie van transformasie wat herhaaldelik leidinggewend deur die rektor, prof. Frederick Fourie, sowel as sy voorganger, prof. Stef Coetzee, uitgespel is.

Vir die UV gaan dit daarom om die pad van insluiting en eenheid diepgaande te bestuur sodat wit en swart die universiteit as tuiste vir almal sien en ervaar en om die idee van verdringing van een groep deur die ander te vermy of selfs te voorkom dat die toestand geskep word dat een groep in die proses op die vlug slaan. Ons is verbind tot die skepping van ’n nierassige universiteit en nie die toestand dat wittes buite woon en swartes binne of andersom nie.

Ons koester die begrip van medemenslikheid en agting vir ons almal se gelyke menswaardigheid op grond van ons oorheersende menslike ooreenkomste en gedeelde waardes. Ons staan rassisme teen, of dit nou van wit of van swart kom. Ons wil nie aan die eenkant versoening predik maar in waansinnige onderlinge verdeeldheid en agterdog voortleef nie. Almal moet die wonder beleef van die moontlikheid dat ons een kan wees.

Ons waardeer dit opreg dat daar van die kant van ons minister Naledi Pandor paslike veroordeling van die rassevoorval uitgespreek is, maar dat sy onmiddellik die fokus geplaas het op die geleenthede wat die geval vir al ons kampusse maar ook vir ons land bied.

Eweneens ervaar ons die reaksie van die rektore van nasionale universiteite as aandoenlik positief waar die vanselfsprekende veroordeling gepaardgegaan het met die oorheersende geneigdheid om as leiers van meer rassige kampusse intellektuele leiding te probeer gee in die bepaling van waar ons land staan in die hantering van rassisme, ons erfsonde.

Ons is maar alte bewus daarvan dat ons ongelukkige geskiedenis van kolonialisme en apartheid nog vars in die geheue is. In ons euforie oor die koms van die demokrasie, wat gegrond is op ons grondwetlike verklaring van ons eenheid, was ons nietemin miskien naïef om te dink dat ons in werklikheid nou een is. Dit was bloot die aanhef. Jody Kollapen van die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie het iets beet wanneer hy aanvoer dat ons wel versoening omhels het, maar naïef gedink het dat solank ons die konsep op ons lippe neem, dit alles sal regmaak. Ons stem saam dat daar inderdaad steeds baie werk te doen is.

Ons wil te maklik die omvang van die taak om ’n nierassige nasie te bou geringskat. Ons misken heel dikwels die inherente gebrek aan kapasiteit by mense om op hul Godgegewe ooreenkomste te fokus. Dit lyk asof mense veel meer geneig is om verskille, gewaand of eg, te beklemtoon. Dit is ’n deel van ons menslikheid. Daar is ’n ontstentenis van leiding van byvoorbeeld ons kerk. Die kerk verkondig met heilige preweling ons eenheid in Christus, maar verdedig onmiddellik daarna dawerend verdeeldheid in die kerk. Ons pas regstelling in die werkplek toe sonder om werklik aandag te gee aan en bronne beskikbaar te stel vir die hantering van geregverdigde swart woede en sonder om begryplike aanmatiging en meerderwaardigheid te versoen met ewe begryplike wit verydeling en vervreemding.

Ons ag diversiteit as ’n gegewe sonder om genoegsame werk daarvan te maak om die rykheid van ons heterogeniteit in te bou in die nierassige eenheidstaat wat ons voorsien. Ons begaan ook die fout om die erfsonde van rassisme as net ’n Suid-Afrikaanse fenomeen te eien en is geskok as ons opmerk hoe diep die kloof tussen groepe in Amerika steeds lê.

SENATOR BARACK OBAMA se toespraak in Philadelphia spreek tot die hart van die kwessie oor hoe moeilik dit is om medemenslik te wees en hoe ons sukkel om ons in ander skoene te plaas en so eenheid te bou.

Ons vergeet so maklik dat ons versugting na vrede nêrens sal kom as ons nie die aandrang verstaan dat niemand gevra word om af te skuif nie, maar dat mense bloot gevra word om op te skuif sodat almal sitplek kan kry sodat ons sodoende mekaar se menswaardigheid kan voel en verstaan. Ons almal het gelyke aanspraak op Suid-Afrikanerskap. Niemand het die reg om meerderwaardig te voel nie. Ons mag ook nie ruimte skenk aan die geboorte of oplewing van ’n nuwe veronderstelling dat gemeensaamheid gebou kan word deur rassevernedering aan die een kant en rassevergelding aan die ander kant nie. Ons in Suid-Afrika het ’n hoë prys betaal vir die beoefening asook die verdraagsaamheid. Ons moet enige vorm van rassehegemonie teenstaan.

Hoe erg die provokasie ook al by swart mense kan wees wanneer ons rassevergelding soek, ons mag dit nooit weer verdra nie. Aan die ander kant is dit ewe gevaarlik dat ons nasionale geesdrif vir vergifnis en versoening deur wit mense geag word as ’n geleentheid om terug te val in gemaksones van meerderwaardigheid en toe-eiening Ons is dit aan ons toekoms verskuldig om hierdie tendense onmiddellik raak te sien en te besweer. Dit verg dapper leierskap. Ons universiteit het rede om trots te wees op ons prestasies om groter oopheid en toeganklikheid te skep. Die afgelope 5 jaar het ons 61 studente uit lande soos die Soedan, Ethiopië, Kameroen, Botswana en Lesotho gedoktoreer. Boonop het 6 studente uit lande soos Korea en Indië by ons doktorsgrade verwerf en 11 uit lande soos Amerika en Duitsland. Dit is ons trots.

Ons aan die UV is dit aan ons land maar ook aan onsself verskuldig om nederig te bly en, waar nodig, ons hand diep in eie boesem te steek, maar terselfdertyd te beklemtoon dat ons nie gedefinieer wil word deur insidentele vergrype van ’n klein groep misleide studente nie – hoe erg hul optrede ook al is. Ons reken daarmee af, maar ons wil graag onsself erken as deelgenote aan die erfenis van die nasionale sonde van rassisme, maar ’n universiteit wat transformasie aktief nastreef. Ons is trots op ons oopheid en wat daaruit voortspruit. Op die oomblik is ons onsosiale tradisie van herkoms Afrikaans en Sotho en is ons daarop ingestel om, waar doenlik en waar dit vereis word, Engels as internasionale taal in te bou in ons pogings om mekaar te vind eerder om ons trotse kultuur tradisies te vergeet.

DIE raad, die senaat, die rektor, die personeel van die universiteit wil saam met studente en werkers opnuut geleenthede soek om in gesprek met mekaar te bly. Ons wil saam opgewonde bly oor die moontlikheid van heling, groei en transformasie wat die onlangse insident vir ons geskep het.

Artikel in Die Burger, Saterdag 22 Maart 2008

Back

Economic and Management Sciences

Education

Health Sciences

The Humanities

Law

Natural and Agricultural Sciences

Theology and Religion

Open Distance Learning

Business School

We use cookies to make interactions with our websites and services easy and meaningful. To better understand how they are used, read more about the UFS cookie policy. By continuing to use this site you are giving us your consent to do this.

Accept