Latest News Archive

Please select Category, Year, and then Month to display items

From Cathedral Peak to your tap: the role of mountains in providing water

05 July 2022 | Story Mandi Smallhorne

Why mountain research matters

“I don’t think South Africa is prepared for the possibility of a Gauteng Day Zero drought,” said Professor Francois Engelbrecht, director of the Global Change Institute at the University of the Witwatersrand.

Professor Engelbrecht was a keynote speaker at a session of the Southern African Mountain Conference 2022, held in the Drakensberg in mid-March this year and supported by, among others, the Afromontane Research Unit at the University of the Free State (UFS). The session, hosted by international network, GEO Mountains, looked at Long-term monitoring activities and associated data availability for climate change-related applications across Africa’s mountains: status quo and next steps.

The professor went on to say we came very, very close in the 2015-2016 drought, when the Vaal Dam dropped to 25% of capacity. Had it dropped just a bit more, to 20%, the most densely populated province in South Africa, our economic hub, would have been in serious trouble, as there would have been too little water to enable pumping the last dregs into the province.

What’s the link between a Day Zero event in Gauteng and data about mountain environments?

Think of the water towers that dot the Highveld landscape in Gauteng, very visible to residents of the suburbs. Mountains can be seen as massive ‘water towers’ that provide water to people hundreds, even thousands, of kilometres from their foothills. As Dr James Thornton of GEO Mountains, co-host of the session, explained, mountains provide a flow of ecosystem services; water provision is just one of them, but it is of critical importance. “The mountains are crucial for this, due to the orographic enhancement of precipitation.” The shape and topography of mountains (their orography), forces moist air upwards into cooler air at higher elevations – an effect called ‘orographic uplift’ – so that vapour held in the air condenses into water.

So as moisture-laden air sweeps in from the warm Indian Ocean to the east of us, it encounters the upward thrust of the long Drakensberg chain of mountains, from the Eastern Cape through Lesotho and KwaZulu-Natal and on, up to the Wolksberg Mountains in Limpopo. The upward movement of the air into colder regions triggers precipitation – rain, mist, sometimes snow.

And that moisture, falling on the soil and rocks in cool mountain air, is also less likely to evaporate and return rapidly to the atmosphere, as it might do on the coastal plains and lowlands.

The result? The most obvious consequence is waterfalls glittering in the mountain cliffs and swollen streams rushing down the slopes. Look at maps and you’ll see rivers springing from mountain sources everywhere in the world, like the Tugela heading east and the Orange flowing west from the Drakensberg in South Africa and Lesotho, or the Ganges and Indus rising in the Himalayas and the Rhine and Rhône rising in the Alps.

Mountain water also seeps into the ground, making its way through soil and rocks and recharging the groundwater within and beyond the mountains and their foothills. This recharge of the water table from high up in the mountains also contributes to streams and rivers that supply so much of our water needs, scientists have shown.

Mountain water in Gauteng

Gauteng residents are well aware of the role of the Vaal River in the Vaal Water Supply System, but do we understand just how much of our water originates in the Drakensberg? According to the Water Research Commission “transfers from the Maloti Drakensberg (34.4%) and the Northern Drakensberg SWSA (18.9%)” are critical to our water supply. That’s a little more than half our water in Gauteng coming from the Drakensberg.

Engelbrecht and his co-authors wrote a few years ago: “Except for the Southern Cape, the Drakensberg is the single most important source of water in Southern Africa and supplies regions where the bulk of the population resides.” (The Drakensberg Escarpment as the Great Supplier of Water to South Africa, S.J. Taylor, et al, in Developments in Earth Surface Processes Volume 21, Mountain Ice and Water, Investigations of the Hydrologic Cycle in Alpine Environments.) But, they added, due to population growth and other pressures, “In South Africa, it is now expected that demand for water will exceed supply by 2025 if nothing is done to supplement current water resources.”

That in itself is reason enough to focus on monitoring our mountains, and to support scientists observing and gathering data there. But add that to Professor Engelbrecht’s prediction that “multiyear El Nino-type droughts may plausibly occur from the mid-century (2030-2060) onwards” due to the climate change crisis, and it’s clear that we desperately need to understand the detail of how our mountains provide us with water; we urgently need to understand what is changing in the mountains.

Research matters

The ongoing and rapid changes we’re seeing in these very sensitive environments, from changing precipitation patterns, to changing land-use, to increases in population, is why we really need to “monitor and track these changes, to understand the biophysical processes and their interaction with society, and to be able to better estimate the chance, for instance, of future extreme droughts on a more local scale so we can develop measures for mitigation and adaptation,” said Dr Thornton. Better management of upstream water resources – such as the massive ‘water tower’ in the Drakensberg and elsewhere – is one tactic we should be vigorously pursuing.

There is a paucity of data about our precious mountainous areas across the world, but especially in Africa, and one of the messages of this workshop and of the conference as a whole was the importance of not just doing the monitoring and gathering of data, but making it readily accessible to all.

Dr Susan Janse van Rensburg (of the South African Environment Observation Network or SAEON, a national facility of the National Research Foundation) spoke about the in situ environmental monitoring that is being done in important mountain areas, including Cathedral Peak, the heart of the Central Drakensberg where the conference was being held. She introduced SAEON’s new Data Portal for researchers to access and share data about mountains – and not just in South Africa, but across the whole continent.

Omar Seidu gave a presentation on an initiative called Digital Earth Africa which collates and curates satellite data – including data on mountains. And GEO Mountains itself runs inventories which “seek to identify, link up, and make accessible existing data and information resources across the world’s mountains”.

“We’re trying to make it straightforward for researchers on the ground to make their datasets available to anybody if they choose to do so,” said Dr Thornton.

Research, observations and data-gathering on the ground (and from satellites) is the foundation for intelligent analysis, which results in solid evidence that can guide policymakers and the public to make the best choices. Mountains, our water towers, have perhaps not been enough of a focus for society in the past; information about their vital role in something as basic as water provision, and better understanding of the processes that furnish us with water, will surely help us to both mitigate and adapt to a future in which water scarcity looms so large.

News Archive

Volksblad: Moshoeshoe Memorial Lecture

2006-05-27

27 Mei 2006

Moshoeshoe het mense saamgebind
KONING MOSHOESHOE kon bewys dat verskeidenheid ’n bindende eienskap kan wees. Dit blyk ’n sleutelbeginsel van sy leierskap te wees – en dit is nie ’n maklike een om te begryp nie.

Jy bereik die grootste eenheid tussen onderskeidende entiteite waar jy relatief vrye ruimte aan hulle gee om hul eiesoortige kenmerke na vore te bring.

Dít blyk uit prof. Njabulo Ndebele se gedenklesing oor koning Moshoeshoe.
Lesotho; het; onder Moshoeshoe se leierskap mense van verskeie dele van die subkontinent gelok.
Dié mense het hierheen gevlug van die verwoesting wat as lifaqane bekend geword het toe Shaka sy koninkryk met militêre onderwerping verstewig het.

Ndebele het gesê daar is algemene ooreenkoms dat die oorloë wat hieruit gespruit het, die maatskaplike grondslae van talle samelewings in Suider-Afrika geskud het.

“Dit was in dié konteks dat Moshoeshoe leierskap getoon het.”
Prof. Frederick Fourie, rektor en visekanselier van die Universiteit van die Vrystaat (UV), het gesê die lesing vorm deel van ’n groter debat oor leierskapmodelle, veral die konsep van Afrika-leierskap, en die voortgesette diskoers oor nasiebou en versoening.

Die Moshoeshoe-projek is in 2004 aan die UV begin om met Suid-Afrika se eerste dekade van demokrasie saam te val.
Die projek was deel van die UV se eeufeesvieringe in 2004.
Met dié projek word geprobeer om ’n groot Afrika-leier te vereer en die UV se verbintenis tot transformasie te toon sodat ’n ware inklusiewe en nie-rassige universiteit geskep kan word.

“As die stigter van die Basoeto-nasie, word daar wyd erkenning aan koning Moshoeshoe vir sy buitengewone leierskapstyl gegee.

“Diplomasie, versoening en vreedsame naasbestaan is van die kenmerke van sy leierskap, soos getoon in sy pogings om verskillende groepe in een nasie te verenig,” sê Fourie.

KONING MOSHOESHOE, een van Afrika se eertydse groot leiers. Hy is meer as 130 jaar gelede dood. Foto: verskaf

Waarde van openbare spraak ‘nou bedreig’
AANDUIDINGS bestaan dat die waarde van openbare spraak wat hoog deur koning Moshoeshoe van Lesotho op prys gestel is, nou onder ernstige bedreiging kan wees.

Om dié rede dra hy die koning Moshoeshoe-gedenklesing op aan al dié mense in Suid-Afrika en elders wat die moed het om hul oorwoë mening uit te druk oor belangrike sake wat die samelewing in die gesig staar, het prof. Njabulo Ndebele, visekanselier van die Universiteit van Kaapstad, gesê.

Ndebele, wêreldbekende skrywer, het gesê dié lesing kom op ’n kritieke punt in Suid-Afrika se nuwe demokrasie.
Dié lesing, om die buitengewone nalatenskap van een van Afrika se groot leiers te eer, is eergisteraand op die kampus van die Universiteit van die Vrystaat (UV) gelewer en het ’n staande toejuiging deur ’n groot gehoor uitgelok.

Ndebele het gesê die mense wat hul menings uitdruk oor belangrike sake, kan rubriekskrywers, redakteurs, kommentators, alle soorte kunstenaars, akademici, koerantbriefskrywers, nie-gewelddadige optoggangers met plakkate en strokiesprentkunstenaars wees “wat ’n spieël voor ons oë sit”.

“Selfs wanneer hulle dit waag op heilige gebied, soos sommige strokiesprentkunstenaars onlangs gedoen het, herinner hulle ons net dat selfs die heilige misbruik kan word vir doeleindes wat min met heiligheid te doen het.

“Dit is hul manier om ons te help, dalk meer diepsinnig as wat ons besef, om daardie einste ruimte van heiligheid in ons lewe te bewaar.

“Hulle verdiep ons insigte deur ons begrip te verdiep.
“Dit is gepas om hul dapperheid te vier,” het Ndebele gesê.
“Hulle herinner ons dat leierskap nie al is wat ons doen wanneer ons in ’n sekere magsposisie geplaas is om ’n organisasie of ’n sekere instelling te stuur nie.”

Hy het gesê onder die mense wat gevier moet word, sluit hy nie dié in wat deur haatspraak ander aanhits om geweld te pleeg; teen; mense; wat hul andersdenkende menings lug nie.

“Dit is nie met dapperheid dat hulle aanhits nie, maar weens hul toevlug tot die narkotiese beskerming van die skare.”

Mense voel glo ál kwesbaarder
Vise-kanselier lewer Moshoeshoe-gedenklesing
’n TOENEMENDE aantal hoogs intelligente, sensitiewe en toegewyde Suid-Afrikaners oor die klas-, ras- en kulturele spektrum heen bely dat hulle – soos nog nooit tevore nie – onseker en kwesbaar voel sedert 1994.

Só het prof. Njabulo Ndebele, vise-kanselier van die Universiteit van Kaapstad, gesê in die Universiteit van die Vrystaat (UV) se eerste koning Moshoeshoe-gedenklesing.

Die onderwerp was Reflections on the leadership challenges in South Africa.
Wanneer ontembare optimiste beken hulle voel dinge is van stryk, versprei die naarheid van angs. “Dit moet iets te doen hê met ’n ophoping van gebeure wat die gevoel van dreigende inploffing oordra.”

’n Gevoel heers dat Suid-Afrika ’n baie komplekse samelewing het wat liewer eenvoudige, gesentraliseerde beheer voortbring in die hoop dat dienslewering dan beter en vinniger gedryf kan word. Die kompleksiteit van beheer word dan in ’n enkele struktuur van gesag gevestig, eerder as in die afgewentelde strukture soos wat in die Grondwet beoog word.

Dat die afgewentelde strukture nie hul grondwetlik-gedefinieerde rolle verwerklik nie, moenie toegeskryf word aan die mislukking van die beheermeganisme nie.

“Dit is te vroeg om te sê dat wat ons sedert 1994 bereik het, nie gewerk het nie,” het Ndebele gesê.
Dit lyk of ’n kombinasie van omstandighede tot die “gevoel van ontknoping” lei.
“Ek wil dit vermy om te sê: ‘Kyk na Khutsong’, asof u sal verstaan wat ek bedoel wanneer ek sê u moet na Khutsong kyk.”
Sulke kennis lei tot wanhoop, want dit roep ’n werklikheid op wat só oorweldigend is dat dit fatalisties kan wees.
Ndebele het gesê niks kon meer vreesaanjaend wees as toe ’n komplot van die Boeremag oopgevlek en sekere Boeremaglede aangekeer is nie.

Sekere Boeremaglede het van ’n maksimum-sekuriteit-tronk ontsnap. “Sover ek weet, is hulle nie weer gevang nie.
“Wat is gedoen om die gaping te oorbrug?” was een van sy vrae hieroor.
“Van só ’n belangrike saak weet die publiek nie baie nie. Die karige kommunikasie kan die gevaarlike boodskap uitdra dat óf niks gedoen word nie, óf die staat in dié saak misluk.”

Hy het gevra: “Hoekom het die kwessie van munisipale afbakening tot die situasie in Khutsong gelei? Dit lyk of die probleem voortgaan, sonder ’n oplossing in sig.”

’n Aantal soortgelyke, oënskynlik plaaslike rebellies het oor die land heen plaasgevind. “Is hier ’n patroon?”
Ndebele het na die onlangse verhoor van oud-adj.pres. Jacob Zuma, wat van verkragting aangekla was, verwys.
Dié drama blyk ver van oor te wees. Dit beloof “om ons almal sonder verligting te hou, in ’n toestand van angs”.
Die gemene draad van dié gebeure is die gevoel van ’n oneindige spiraal van probleme wat vertroue tap. Daar kan ’n sterk suggestie in al dié gebeure wees “dat ons dalk nooit sosiale samehang in Suid-Afrika gehad het nie...”

“Wat ons sekerlik oor dekades gehad het, is ’n mobiliserende visie. Kan dit wees dat die mobiliserende visie onder die gewig van die werklikheid en omvang van maatskaplike heropbouing kraak en dat die legitieme raamwerk om oor dié probleme te debatteer ineenstort?”

‘Swart mense staar hulself in die gesig’
DIE swart meerderheid staar homself nou in die gesig: dalk werklik vir die eerste keer sedert 1994.
Só het prof. Njabulo Ndebele gesê toe hy die koning Moshoeshoe-gedenklesing by die Universiteit van die Vrystaat in Bloemfontein gelewer het.

Hy het gesê dit lyk of Suid-Afrika ’n meganisme nodig het om selfvertroue te bou.
Deur dié meganisme “kan ons die situasie waarin ons is, erken, wat dit ook al is”.
“Ons het ’n meganisme nodig wat die verskillende posisies van die mededingers sal bevestig en hul eerlikheid sal bekragtig op ’n manier wat die publiek vertroue sal gee dat werklike oplossings moontlik is.”

Dit is dié soort “openheid wat nooit maklik kom nie”, wat lei tot deurbraak-oplossings.
Ndebele het gesê ’n komplekse demokrasie soos Suid-Afrika s’n kan nie oorleef met ’n enkele gesag nie.
Net veelvuldige owerhede binne ’n grondwetlike raamwerk “het ’n ware kans”.
“Kan ’n deel van die probleem wees dat ons nie in staat is om die idee van ‘opposisie’ te hanteer nie?
“Ons is verskrik dat enige van ons ‘die opposisie’ kan word.
“Dit is tyd dat ons die koms voorsien van ’n oomblik wanneer daar nie meer ’n enkele, oorweldigende, dominante politieke mag is soos wat nou die geval is nie.”

Ndebele het gesê: “Ek glo ons het dalk ’n oomblik bereik wat nie fundamenteel verskillend is nie van die ontnugterende, tóg hartversterkende nasiebourealiteite wat gelei het tot Kemptonpark in die vroeë jare negentig.”

“Die verskil tussen toe en nou is dat die swart meerderheid nie nou na wit landgenote oor die onderhandelingstafel kyk nie.

“Die swart meerderheid staar homself in die gesig: dalk werklik vir die eerste keer sedert 1994.”
Dit is weer “tyd vir visie”, het Ndebele gesê.

Back

Economic and Management Sciences

Education

Health Sciences

The Humanities

Law

Natural and Agricultural Sciences

Theology and Religion

Open Distance Learning

Business School

We use cookies to make interactions with our websites and services easy and meaningful. To better understand how they are used, read more about the UFS cookie policy. By continuing to use this site you are giving us your consent to do this.

Accept