Hy woon ’n tyd lank in Europa, o.m. in Amsterdam (1968 - 1973) waar hy in ’n biblioteek werk en in Glasgow (1974 - 1976) waar hy as verpleër werk. Sy omswerwinge neem hom selfs na die eiland Kreta. Teen die einde van 1976 keer hy weer na Suid-Afrika terug. Hy werk aanvanklik in Pretoria as ’n vertaler. Van 1977 tot 1981 werk hy by die Vrystaatse Biblioteekdiens in Bloemfontein en daarna in Kaapstad by die Suid-Afrikaanse Biblioteek.
Schoeman debuteer in 1965 in Afrikaans met Veldslag, twee novelles ineen: die titelverhaal en In ballingskap. Hierná sou meer as 130 boektitels volg: romans, dramas, verdere novelles, historiese romans, biografiese werke en nie-fiksie werke waarin verskeie disiplines aan die bod kom. Hy was ook die redakteur van die Vrijstatia-reeks en het veskeie SA studies geskryf. In 1996 publiseer hy ’n keur uit die fotografiese versameling van die Suid-Afrikaanse Biblioteek, onder die titel, The face of the country.
Alhoewel Schoeman eintlik bekendheid verwerf as prosaskrywer van veral romans en novelles, het hy ook talle verwerkings en vertalings gedoen van o.m. dramas soos Friedrich Schiller se Maria Stuart, Anton Chechov se Die kersieboord en Herman Heijermans se Op hoop van seën. ’n Aantal televisiereekse verskyn uit sy pen, o.m. Besoek; Die Somerpaleis en Die jare. Hy verwerk ook etlike Ierse legendes in Afrikaans.
Schoeman is verder veral bekend as navorser van formaat en as kenner van die historiese Bloemfontein en die Vrystaatse argitektuur, soos blyk uit publikasies soos: Bloemfontein: Die ontstaan van ’n stad (1846-1946); Die dood van ’n Engelsman en Vrystaatse Erfenis.
Hy is ook redakteur van die Vrijstatia-reeks, wat handel oor die negentiende-eeuse Vrystaatse geskiedenis.
Met sy skeppende skryfwerk sluit Schoeman aan by die tradisie en styl van skrywers soos Jan van Melle en C.M. van den Heever. Wat sy romans en novelles betref, word hy as een van die belangrikste skrywers ná 1960 beskou. Die temas waaroor hy skryf, sluit egter aan by dié van sy tydgenote. Hy slaag daarin om die tipiese outsider-figuur of introverte karakter binne ’n bepaalde omgewing te situeer, o.m. in Na die geliefde land; By fakkellig en Hierdie lewe. Hy debuteer in 1965 met twee novelles in die bundel Veldslag. Beide Veldslag en In ballingskap handel oor die ontwrigting wat die Anglo-Boereoorlog meegebring het. ’n Ander tema wat hy by herhaling in sy romans verken, is die gekompliseerdheid van menslike verhoudings en die verwydering wat onbegrip tussen mense tot gevolg het, soos in By Fakkellig; Spiraal; Op ’n eiland; Na die geliefde land en ook in Hierdie lewe.
Schoeman is reeds in 1972 bekroon met die CNA-prys vir Na die geliefde land, en later vir Hierdie Lewe, asook met die W.A. Hofmeyr-prys vir ’n Ander land (1985), die Recht Malan-prys vir Vrystaatse Erfenis (1983), Dogter van Sion (1998) en Armosyn van die Kaap (2002).
Hy kry die Hertzogprys drie keer, nl. vir By fakkellig; ’n Lug vol helder wolke en Spiraal in (1970), vir ’n Ander land in 1984 en vir Hierdie lewe in 1995.
In 2003 word sy outobiografie, Die laaste Afrikaanse boek, bekroon met die Recht Malan-prys. Schoeman ontvang twee keer die Louis Hiemstra-prys vir nie-fiksie. Hy ontvang ook die Stals-prys vir kultuurgeskiedenis, die M-Netprys vir Verkenning en die Prix du Meilleur Livre Etranger-prys vir die beste buitelandse roman in Frankryk vir die vertaling van Hierdie lewe.
In 2004 – 2011 volg nog werke oor die vroeë Kaapse geskiedenis uit Karel Schoeman se pen. Etlike van sy werke is vertaal in Engels, Nederlands en Duits. In 2006 ontvang hy 'n toekenning van die Departement van Kuns en Kultuur vir sy lewenslange bydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde. Schoeman ontvang eredoktorsgrade van die Universiteit van Kaapstad en die Universiteit van die Vrystaat.
- Bronne: 'n Samestelling van ’n NALN-brosjure deur S.A. Vermeulen, Maart 2011, asook inligting verskaf deur Leana Lategan (hoofvakkundige by NALN, 5 Mei 2017).
© Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN), Bloemfontein.